Ticaretin kolaylaştırılması adına önemli bir uygulama hâline gelen “İthalatta Varış Öncesi Gümrük İşlemleri” 2019 yılı Nisan ayında yürürlüğe girdiğinde sizlere bilgilendirme yapmıştım. Kimlerin bu kolaylıktan yararlanabileceği ve uygulamanın genel kavramlarının neler olduğu üzerine bilgi vermiştim. Üzerinden geçen iki yılda varış öncesi gümrük işlemleri ithalatçı firmaların günlük iş rutininde ciddi biçimde yerini aldı. Ülkeye sadece denizyolu ile konteyner kapsamında gelen eşya için başlayan uygulama kapsamına, yapılan düzenleme ile havayolu taşımacılığı da alındı. Bu yazımda ithalatta varış öncesi gümrük işlemlerinin geldiği durumu genel anlamda değerlendirmek ve işlemlerin pratiği adına bilgi vermek istedim.

İthalatta varış öncesi gümrük işlemleri, Ticaret Bakanlığı tarafından Gümrük Genel Tebliği (Varış Öncesi Gümrük İşlemleri) (Seri No: 1) ile uygulamaya konmuştur. Uygulamanın ilk başladığı hâlini sadece denizyolu konteyner taşımacılığı ile ülkeye gelen yerli üretimde girdi olarak kullanılabilecek eşyanın serbest dolaşıma giriş ve dahilde işleme rejimleri kapsamında gümrükleme işlemlerine, eşya henüz Türkiye Gümrük Bölgesi’ne gelmeden başlanabilmesi oluşturmaktaydı. Gelinen aşamada havayolu taşımacılığı da kapsam içine alındı, daha önce kolaylıktan yararlanacak firmalar için başvuru aşamasında faaliyet süre şartı bulunmazken üç yıllık faaliyet süresi şartı getirildi.

Uygulamanın kapsamını tekrar özetle ele alacak olursak ithalatta varış öncesi gümrük işlemlerinin, hak sahiplerince denizyolu konteyner taşımacılığı veya havayolu taşımacılığı ile Türkiye Gümrük Bölgesi’ne getirilen, serbest dolaşıma giriş (kati ithalat) veya dahilde işleme rejimlerine tabi tutulacak olan, Gümrükler Genel Müdürlüğü tarafından Bakanlık internet sitesinde duyurulan eşya için uygulanmakta olduğunu görüyoruz. Peki, fiilen sağlanan kolaylık nedir? Öncelikle söz konusu eşya için verilecek olan serbest dolaşıma giriş veya dahilde işleme rejimi gümrük beyannamesinin tescili için taşımacı tarafından verilen ilgili özet beyanın tescil edilmiş olması yeterli olmakta, eşyanın gümrüğe sunulmuş olması şartı ise ayrıca aranmamaktadır.

Burada dikkat etmemiz gereken husus özet beyanların ne zaman verileceği konusu. Özet beyanların ne zaman verileceği Gümrük Yönetmeliği’nin 67’nci maddesinde belirtilmiştir. Buna göre ithalatta varış öncesi gümrük işlemlerinin kapsamına giren eşya için denizyolu taşımacılığında özet beyan anılan Yönetmelik maddesinin 1’inci fıkrasının (a) bendine göre, konteyner ile taşınan eşya için, (c) bendinde belirtilen durumlar haricinde, hareket limanında eşyanın gemiye yüklenmesinden en az yirmi dört saat önce, (c) bendine göre ise Karadeniz ya da Akdeniz üzerindeki yabancı ülke limanları ve Avrupa Topluluğu gümrük bölgesinde yer alan limanlar (Fransa’nın denizaşırı illeri, Azorlar, Madeira ve Kanarya Adaları hariç) ile Türkiye Gümrük Bölgesi’ndeki limanlar arasında taşınan eşya için ilk varış limanına gelmeden en az iki saat önce verilmektedir.

Diğer yandan havayolu taşımacılığı için ise Yönetmelik maddesinin 2’nci fıkrasının (a) bendine göre, kısa mesafeli uçuşlarda en geç uçağın havalandığı ana kadar, uzun mesafeli uçuşlarda (uçuş süresi dört saatten fazla olan uçuşlar) ise Türkiye Gümrük Bölgesi’nde ilk havalimanına inilmesinden en az dört saat önce özet beyanın verilmesi gerekmektedir.

Bu durumda belirttiğimiz üzere denizyolu ve havayolu taşımalarında eşya henüz Türkiye Gümrük Bölgesi’ne gelmeden saatler öncesinde özet beyan verilebilmekte/tescil edilebilmekte olup ithalatta varış öncesi gümrük işlemleri kapsamında da gümrük beyanında bulunmak için özet beyanın tescil edilmiş olması yeterli olduğundan, eşya henüz Türkiye Gümrük Bölgesi’ne gelmeden eşya için serbest dolaşıma giriş veya dahilde işleme rejimi gümrük beyannamesinin tescili yapılabilmektedir.

Eşyaya ilişkin beyannamenin gümrük işlemlerinde tescilden sonra yer alan muayene safhası, gümrükleme sürecinde harcanan zaman açısından önemli bir aşamadır. İthalatta varış öncesi gümrük işlemleri düzenlemesi kapsamında bu durum da sağlanan kolaylıklar içerisinde ele alınmış, öncelikle bu kapsamda beyan edilen eşya için tescil edilen gümrük beyannamelerinin beyanın kontrolü türünün (muayene hat bildirimi), varış bildirimi onayı sonrasında yükümlülere bildirileceği ifade edilmiştir. Dolayısıyla her ne kadar eşya henüz Türkiye Gümrük Bölgesi’ne gelmeden beyanname tescili yapılabilse de muayene hat belirlemesinin yapılabilmesi için eşyayı taşıyan aracın varış bildiriminin yapılmış olması şartı aranmaktadır. Denizyolu ve havayolu taşımacılığında taşıma aracının varış bildirimi, taşıma aracı eşyanın boşaltılacağı gümrük idaresine ulaştığında taşıma aracının işleticisi veya temsilcisi tarafından yapılır.

Varış bildirimi onayı ile birlikte, gümrük beyannamesine ilişkin beyanın kontrolü türü (muayene hat bildirimi) yükümlülere bildirilmektedir. Gümrük beyannamesinin kontrolü, (sarı hat olarak ifade edebileceğimiz) eşyaya ait beyanname ve eklerinin doğruluğu ve birbiriyle uygunluğu itibarıyla veya (yeşil hat olarak ifade edebileceğimiz) belge kontrolüne tabi tutulmaksızın gerçekleştirilir. Bu kapsamda söz konusu beyannamelerin herhangi bir nedenle varış bildirimi onayına kadar fiziki muayeneye yönlendirilmesi de mümkündür. Söz konusu eşyanın gümrük işlemlerine ve/veya sonraki ticari işlemlere ilişkin ticari belge ve veriler gümrükleme işlemleri bittikten sonra, sonradan kontrol denetimi kapsamında kontrol edilmekte veya beyannamenin tescil edildiği gümrük müdürlüğünün bağlı bulunduğu Gümrük ve Ticaret Bölge Müdürlüğü’nde yer alan kontrol şubelerince incelemeye tabi tutulmaktadır.

Beyanın kontrolü tamamlanan ve gerekli vergileri ödenen veya teminata bağlanan gümrük beyannamesi, varış bildirimi onayı ile birlikte serbest dolaşıma giriş rejiminde kapanmış, dahilde işlem rejiminde kapatılabilir statüye gelir. Havayolu taşımacılığında vergilerin ödenmesi veya teminata bağlanması varış bildiriminden sonra da gerçekleştirilebilir. Bu aşamaya gelen beyannameye ilişkin olarak denizyolu konteyner taşımacılığında eşyanın bulunduğu konteynerlerin, havayolu taşımacılığında ise eşya veya eşyanın bulunduğu kapların saha ve geçici depolama yeri çıkışları yapılır, dolayısıyla işlemleri tamamlanmış olur ve ithalatçının deposuna sevki gerçekleştirilir.

Görüleceği üzere ithalatta varış öncesi gümrükleme kapsamında gümrük beyanının eşya Türkiye Gümrük Bölgesi’ne dahi gelmeden erkenden verilebilmesi, muayene işlemlerinin kolaylaştırılması ve varış bildirimi onayı ile birlikte eşyanın “supalan” benzeri bir yöntem ile doğrudan çıkışına imkân tanınması suretiyle gümrükleme işlemlerinin hızlanması sağlanmış ve ithalatçı firmalar için maliyet tasarrufu imkânı yaratılmıştır.

                                                                                                                                                                                                                                     Dr. Levent Özkardeş