Dış Ticaret İşlemlerinde Sonradan Kontrol Denetimi

Artan dış ticaret hacmi ile birlikte ithalat ve ihracat işlemlerine ilişkin denetimlerde kolaylaştırma yapmak ya da değişik yaklaşımlar uygulamak kaçınılmaz hâle gelmiştir. Bu aşamada daha etkin bir denetim sisteminin uygulanması hedefiyle sonradan kontrol uygulamasına geçilmiştir. Uygulama, işlem hacminden bağımsız olarak gerçekleştirilmekte, her yıl gerek büyük ölçekli firmalar gerekse küçük ve orta büyüklükteki işletmelerden oluşan yüzlerce adet firma sonradan kontrol denetimine tabi tutulmaktadır. Bu nedenle dış ticaret işlemleri yapıp da bugüne kadar söz konusu denetimden geçmemiş bulunan ya da denetimden geçip de uygulama mantığını tam oturtamayan özellikle küçük ve orta büyüklükteki işletmeler için konuyu açmakta yarar bulunmakta.

Öncelikle konuya sonradan kontrolün ne olduğundan başlamakta fayda var. Sonradan kontrol; eşyanın tesliminden sonra gümrük idaresine beyan edilen bilgilerin doğruluğunu saptamak amacıyla yükümlülerin, yani işletmelerin ithalat veya ihracat işlemlerinin veya sonraki ticari işlemlere ilişkin ticari belge ve verilerinin yükümlülere ait yerlerde denetim elemanları tarafından denetlenmesidir. Bu kapsamda, ithalatçının ticari ve muhasebe kayıtları ile bu kayıtlara esas teşkil eden belge ve defterler de denetimin parçalarını oluşturmaktadır.

Sonradan kontrol ile uygulamada amaçlanan, sadece usulsüzlükleri ve hataları bulmaya odaklanmayan, aynı zamanda rehberlik sağlama yönü bulunan bir uygulama gerçekleştirmek, gümrük mevzuatının herkese eşit bir şekilde uygulanmasını sağlamaktır. Uygulama, risk analizine dayalı ve objektif kıstaslara istinaden gerçekleştirilir. Uygulamanın yol gösterici ve önleyici fonksiyonu sayesinde yükümlülerin benzer ihlallerinin azaltılması, kullanışsız veya hatalı prosedürlerden kaçınmaları, hataların üstesinden gelmeleri ve zayıf oldukları noktaları görmelerinin sağlanması hedeflenmektedir. Bu amaçla sonradan kontrolün uygulama esas ve usulleri, Sonradan Kontrol ve Riskli İşlemlerin Kontrolü Yönetmeliği ile belirlenmiş; bu yolla risk analizine dayalı, planlı ve sistematik bir sonradan kontrol uygulaması planlanmıştır.

Sonradan kontrol kapsamında yürütülecek denetim faaliyetleri birbirini takip eden aşamalardan oluşur;

a) Planlama ve seçim aşaması
b) Hazırlık aşaması
c) Uygulama aşaması
ç) Raporlama ve izleme aşaması
d) Gözden geçirme aşaması

Yukarıda belirtilen aşamalardan (a) Planlama ve Seçim ile (d) Gözden Geçirme aşamaları Ticaret Bakanlığı Risk Yönetimi ve Kontrol Genel Müdürlüğü tarafından; (b) Hazırlık aşaması, (c) Uygulama aşaması ve (ç) Raporlama ve İzleme aşaması Gümrük ve Ticaret Müfettişleri tarafından yürütülmektedir.

“Planlama ve seçim” aşamasında Ticaret Bakanlığı Risk Yönetimi ve Kontrol Genel Müdürlüğü, risk analizi kriterlerine dayanarak sonradan kontrole tabi tutulacak riskli kişi veya işlemleri bir kontrol planı çerçevesinde önceden tespit eder. Belirlenen program, Ticaret Bakanlığı Risk Değerlendirme ve Koordinasyon Komisyonu’nun olumlu görüşü ve Ticaret Bakanı’nın onayı ile yürürlüğe girer. Burada firmaların geçmiş işlemleri, işlem yaptıkları ülkeler, ticaretini yaptıkları ürün vb. birçok veri analiz edilerek bir denetim planı çıkarılır. Şu durumu da belirtmekte fayda var ki; denetlenecek firmaların seçimi temelde risk kriterlerine göre yapılmakla birlikte, belli bir orandaki firma “rastgele” seçilmekte ve denetlenecek firmalara ilişkin programa dahil edilmektedir. Dolayısıyla sonradan kontrol denetimine tabi tutuluyor olmak firmanızın riskli bir firma olduğu anlamına gelmemektedir.

Diğer taraftan, belirtildiği üzere “hazırlık”, “uygulama” ve “raporlama ve izleme” aşamaları bakanlık makamı onayı ile görevlendirilen müfettiş tarafından yürütülmektedir. Müfettiş, denetlenecek yükümlünün kendisine bildirilmesinden sonra, Ticaret Bakanlığı’nda bulunan veri sistemleri vb. kullanarak yükümlüye ilişkin verileri toplar ve önemli görülebilecek potansiyel konular ile denetim aşamasında izleyeceği yöntemi belirler. Devamında sonradan kontrol denetimine tabi tutulacak yükümlüye yazılı olarak tebligatta bulunur, aynı zamanda yasalar çerçevesinde sahip olduğu hak ve yükümlülükleri de firmaya bildirir.

Sonradan kontrolün yükümlülere ait yerlerde yapılması esastır. Ancak gerekli görülmesi hâlinde başka yerde de denetim yapılabilir. Denetim sonucunda, yükümlü açısından lehe ve aleyhe durumlar ortaya konulduktan sonra gümrük vergileri ile gümrük mevzuatı açısından sonuç doğuracak diğer hususların yükümlüye bildirilmesi niteliğinde olmak üzere bir nihai görüşme yapılır. Gümrük vergileri ile gümrük mevzuatı açısından sonuç doğuracak herhangi bir durumun tespit edilmemiş olması veya yükümlünün talep etmemesi hâlinde nihai görüşme yapılmayabilir. Ve son olarak da, sonradan kontrol sonucunda varsa vergilendirme için önemli olan tespitler, muhtemel vergi tutarı değişiklikleri ve yol gösterici nitelikteki tespitlerin yer aldığı değerlendirme raporu düzenlenir. Firmanın talep etmesi durumunda, rapor değerlendirmeye tabi tutulmadan kendisine gönderilir ve 15 gün içinde görüşlerini bildirme fırsatı tanınır.

Görüldüğü üzere sonradan kontrol uygulaması sistematik, verilere dayanan rasyonel bir uygulamadır. Sonradan kontrol sistemi, dış ticarette gümrük uygulamalarından kaynaklanan maliyetleri azaltmakta, mevzuata uygun olarak yürütülen yasal ticaretin daha kolay yapılmasına önemli katkı sağlayarak yasa dışı ticaretle ve kayıt dışılıkla daha etkili mücadele edilebilmesini mümkün kılmaktadır. Ayrıca uygulama ile denetlenen firmalar ile bakanlığı en üst seviyede temsil eden müfettişlerin doğrudan teması gerçekleşmekte; böylece firmalara kendilerini doğrudan ifade edebilme fırsatı sağlanmaktadır. Bu durum firmalar için bilgi gereksinmelerini karşılama imkânı yaratmakta, firmaların gümrük işlemlerine ilişkin soru ve sorunları da bu kapsamda giderilmeye çalışılmaktadır. Sonradan kontrolü yapan müfettişler, gümrük vergileri ile gümrük mevzuatı ve ilgili diğer mevzuatta öngörülen yükümlülüklere ilişkin kişinin lehine ve aleyhine olan tüm hususları incelemekte, dolayısıyla firmaların bilgileri dahilinde olmayan lehlerine olan mevzuat hükümlerini öğrenebilmeleri yönünden de katkı sağlamaktadırlar.

Levent ÖZKARDEŞ

Geri

Uzman Hakkında

Uzmanın Diğer Makaleleri

Tüm Makaleleri Görüntüle

Dış Ticaret İşlemlerinde Sonradan Kontrol Denetimi

Uzman Hakkında

İşlem Başarılı!