Üniversitede verdiğim derslerde her yıl birkaç saatimi ayırıp Dış Ticaret Bölümü öğrencilerime ekonominin siyasetten ya da uluslararası politikalardan bağımsız olmadığını, ticareti ya da en azından ticareti etkileyen faktörleri siyasetin ya da uluslararası politikaların belirlediğini, dolayısıyla dış ticaretçi olarak her zaman kafalarını kaldırıp dış dünyayı ve global gelişmeleri izlemeleri gerektiğini anlatırım.

Bu durumun önemli bir örneği şu anda yaşanmakta. Yemen'de bulunan ve ülkenin önemli bir kısmını kontrolü altında tutan Husiler, İsrail-Hamas savaşının ortaya çıkması sonrasında “Filistinlilere destek” amacıyla Kızıldeniz’de seyretmekte olan “İsrail bağlantılı” ticari gemilere saldırmaya başladı. Söz konusu saldırıların boyutu artınca bu durum birçok taşıma şirketinin rotasını Ümit Burnu’na çevirerek değişikliğe gitmelerine neden olmuş durumda.

Kızıldeniz’in lojistik açısından önemi; Avrupa ile Asya arasında en kısa rotayı sağlayan ve küresel ticaretin yaklaşık yüzde on ikisinin yapılmakta olduğu Süveyş Kanalı’nın Kızıldeniz’i Akdeniz’e bağlıyor olmasından, dolayısıyla Kızıldeniz’in stratejik konumundan kaynaklanıyor. 2021 yılı Mart ayında Evergreen Gemisi’nin Süveyş Kanalı’nda karaya oturarak kanal trafiğini kapatması sonucu Süveyş Kanalı’nın geçici olarak devre dışı kalması ile ortaya çıkan global tedarik zinciri krizinin sonuçları hatırlandığında, Kızıldeniz’de gemi trafiğinin aksamasının olası sonuçlarının korkutucu düzeyde olduğunu söylemek mümkün görünüyor.

Nitekim taşıma şirketlerinin rotalarını Ümit Burnu’na çevirerek değişikliğe gitmeleri sonucunda 10 günde 6.500 kilometrelik ekstra yol olarak uzayan taşıma yolunun sonucu hızla artan navlun maliyetleri dış ticaretçiler üzerinde ciddi maliyet baskısı yaratmaya ve ticaretin zarar görmesine yol açmaya başladı bile. Doğaldır ki bu durum eşya fiyatlarına da yansıyarak tüm ticareti etkileyecektir. Bununla birlikte belirtildiği üzere sadece navlun maliyetleri artmamakta, aynı zamanda taşımaya konu eşyanın teslim süreleri de önemli ölçüde uzamaktadır. Geciken teslimler nedeniyle özellikle üretim yapan firmalar için üretim girdilerinin temininde sıkıntılar yaşanması gündeme gelebilmekte, yedek stok miktarlarına göre geride kalınması durumunda üretimde gecikmeler yaşanabilmektedir.

Belirttiğim üzere uluslararası siyaset ya da politikalar temelli bir durum sonucunda global ticaret ciddi manada zarar görmekte, bizler de gidişattan payımızı almaktayız. Dünyadaki savaşların ya da krizlerin neredeyse tamamının ekonomik sebeplerden kaynaklandığını dikkate aldığımızda durum daha net olarak karşımıza çıkıyor. Bu nedenle gerek gelişmelerden zarar görmemek gerekse fırsatları yakalamak adına dış ticaretçiler olarak algılarımız devamlı açık olmalı, hem ulusal hem de uluslararası gündemi siyasi, politik, ekonomik olarak ayırmadan, tarafsız ve rasyonel biçimde devamlı takip etmeli, değerlendirmeli, pozisyonumuzu ona göre almalıyız.

Dr. Levent Özkardeş

09.01.2024