Ekim ayı içerisinde yayımlanan bir yazı üzerine gümrük idaresi yine yeni bir uygulama ile gündeme geldi. Tek tip gümrük beyannamesine geçiş yapıldığından beri, yani 25 yıla yakın süredir üzerinde durulmayan, hatta neden beyanname üzerine kaydedildiği konusunda çoğu dış ticaretçinin fikrinin dahi bulunmadığı tek tip gümrük beyannamesinin 9 no.lu kutusunda yer alan “Mali Müşavir/Serbest Muhasebeci” kutusunun doldurulması gündem oldu.

Konu ise gümrük beyannamesinin anılan 9 no.lu hanesine olması gerektiği üzere ithalat ya da ihracat yapan “firmanın mali müşaviri ya da serbest muhasebecisinin bilgilerinin” yazılmayıp ithalatçı ya da ihracatçı firmanın kendi unvanının yazılıyor olmasından kaynaklıydı. Bu durum da gümrük beyannamesinin doldurulma talimatına aykırı olması nedeniyle Gümrük Kanunu’nun 241’inci maddesi kapsamında her bir beyan için usulsüzlük cezası uygulanması durumudur.

Söz konusu yazıya önce dış ticaretçiler ama daha çok dış ticaretçilere hizmet veren mali müşavirler ve serbest muhasebeciler tepki gösterdiler. Özetle gümrük beyannamelerini kendilerinin doldurmadıklarını, söz konusu beyannameler ile ilgilerinin bulunmadığını, dolayısıyla beyanname içeriği beyandan kendilerinin sorumlu tutulamayacağını ifade ettiler.

Türkiye Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirler Odaları Birliği (TÜRMOB) yaptığı yazılı açıklamayla; Gümrük Kanunu’nun ceza hükümlerini düzenleyen maddeleri ile diğer düzenlemeler kapsamında YMM ve SMMM’lere ihracat-ithalat işlemleri ve denetimi, gözetimiyle ilgili herhangi bir görev, yetki ve sorumluluk yüklenmemiş olduğunu, gümrük beyannamesi kılavuzunun 9 no.lu kutusunda bulunan kayıttan hareketle firmanın mali sorumlusu yerine meslek mensuplarının yazılması şeklindeki sorumluluğun, şekli bir işlem olup konuyla ilgili SMMM ve YMM’lerin sorumluluğundan söz etmenin mümkün bulunmadığını bildirdi.

Mevcut durum, “Gümrük beyannamelerinde sorumluluk kime aittir?” sorusunun sorulması ihtiyacını ortaya koydu. Konuya ilişkin olarak ana kaynak 4458 sayılı Gümrük Kanunu’dur. 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun “Temsil Hakkı ve Yetkilendirilmiş Yükümlü” başlıklı 5’inci maddesi ile bütün kişilerin gümrük mevzuatı ile öngörülen tasarrufları ve işlemleri gerçekleştirmek üzere gümrük idarelerindeki işleri için bir temsilci tayin edebilecekleri, söz konusu temsilcinin Türkiye Gümrük Bölgesinde yerleşik bulunan kişiler olması gerektiği düzenlenmiştir. Kanun maddesi ile ayrıca söz konusu temsilin doğrudan veya dolaylı olabileceği, temsilcinin (firma sahipleri ile bunların adına hareket eden kişiler) doğrudan temsil durumunda başkasının (firmanın) adına ve hesabına, dolaylı temsil durumunda ise kendi adına ancak başkasının (firmanın) hesabına hareket etmekte olduğu belirtilmiştir. Dolaylı temsil faaliyetini yürütecek kişiler olarak da kanunun 225’nci maddesinin 1’inci fıkrasında belirtilen gümrük müşavirleri adres gösterilmiştir.

Gümrük Yönetmeliği’ne göre; gümrükte yazılı beyan gümrük beyannamesi ile yapılmakta ve gümrük beyannamesinin doldurulmasında yönetmeliğin 14 no.lu ekinde yer alan kullanma talimatı esas alınmaktadır. Beyannamede imzası bulunan kişiler cezai hükümlerin uygulanması açısından beyannamede belirtilen bilgiler ile beyannameye ekli belgelerin doğruluğu ve ilgili rejimin gerektirdiği bütün yükümlülüklere uyulmasından sorumludurlar. Doğrudan temsil durumunda bu sorumluluk adına hareket edilenlere, yani firmalara aittir.

Diğer taraftan Gümrük Kanunu’nun 181’inci maddesine göre ithalatta gümrük yükümlülüğünde yükümlü beyan sahibi olup dolaylı temsil durumunda (beyanda bulunan gümrük müşaviri ile birlikte) hesabına gümrük beyanında bulunulan kişi de (firma) yükümlüdür.

Söz konusu durumu toparlayarak gümrük beyanı ve buna bağlı olarak gümrük yükümlülüğü açısından özetleyecek olursak; gümrük beyanı doğrudan temsil yoluyla firma sahibi ya da bunların adına hareket edenler tarafından yapılabilir. Ancak bu kişilerin yaptıkları beyan firma adına ve hesabına olmakta, dolayısıyla gümrük yükümlülüğü firmaya ait olmaktadır. Diğer yandan dolaylı temsil durumunda gümrük beyanı gümrük müşaviri tarafından kendi adına ancak firma hesabına yapılmaktadır. Bu durumda gümrük yükümlülüğü hem beyanda bulunan gümrük müşaviri hem de hesabına beyanda bulunulan firmaya ait olmaktadır.

Görüleceği üzere mali müşavir ve serbest muhasebecilerin adları bu düzenlemelerin hiçbir yerinde geçmemekte, dolayısıyla üzerlerine gümrük yükümlülüğü adına sorumluluk yüklenmemektedir. Gümrük yükümlülüğü; doğrudan temsil durumunda dış ticaret işlemini yapan firmaya, dolaylı temsil durumunda ise hem firmayı temsilen beyanda bulunan gümrük müşavirine hem de hesabına beyanda bulunulan firmaya aittir. Dolayısıyla 4458 sayılı Kanun ile temsil görev ve yetkisi bulunmayan mali müşavir ve serbest muhasebecilerin, Gümrük Kanunu kapsamında eksik ya da hatalı beyandan kaynaklı cezai sorumlulukları bulunmamaktadır.

Dr. Levent Özkardeş