Bilindiği üzere ticaret işlemi, eşya ve paranın karşılıklı olarak el değiştirdiği bir mübadele işlemidir. Dolayısıyla ticarete konu eşyanın satış işlemlerinin doğru ve eksiksiz olması ne kadar önemli ise satılan eşya bedelinin tahsilinin doğru ve eksiksiz olması da ticaretin tarafları açısından o kadar önemlidir. Bu durum hem iç ticaret hem de dış ticaret yapanlar tarafından geçerli olup dış ticarete dair prosedürlerin daha fazla ve karmaşık olduğunu söylemek mümkün.

Dış ticaret kapsamı mal satışına karşılık gelen ihracat tarafında uygulamalar Ticaret Bakanlığı tarafından düzenlenmekte, ihracatı gerçekleştirilen eşya bedelinin yurda getirilmesine ilişkin usul ve esaslar ise Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından yönetilmektedir. Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın ihracat bedellerinin yurda getirilmesine ilişkin usul ve esasları düzenlemek amacıyla kullandığı başlıca mevzuat aracı, kısaca 32/48 sayılı Tebliğ olarak adlandırdığımız ‘Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ (İhracat Bedelleri Hakkında) (Tebliğ No: 2018-32/48)’ ve T.C. Merkez Bankası tarafından yayımlanan İhracat Genelgesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Bahse konu tebliğ hükümlerinin tamamının üzerinden geçmek mümkün bulunmamakla birlikte, dikkat edilmesinde yarar bulunan bazı hususları burada ele alalım.

Öncelikle, Türkiye’de yerleşik kişiler tarafından gerçekleştirilen ihracata ait bedellerin en geç fiili ihraç tarihinden itibaren 180 gün içerisinde yurda getirilmesi zorunludur. Bazı ülkeler bu kuraldan istisna tutulmuş olup İhracat Genelgesi’nin 2 nolu ekinde zorunluluk dışında kalan ülkeler listelenmiştir. Burada belirtmek gerekir ki, serbest bölgelere yapılan ihracat bu düzenlemeye dahildir.

Her ne kadar ihracat bedelinin ihracat beyannamesinde beyan edilen döviz cinsi üzerinden yurda getirilmesi beklense ve aransa da ihracat bedelinin beyannamede beyan edilen döviz cinsinden başka bir döviz cinsi üzerinden yurda getirilmesi, ihracat bedeli bazında eksiklik olmaması yani ihracat bedelinin çapraz kurlara göre karşılığını sağlaması şartı ile mümkündür.

Eğer ihracata ilişkin mal bedeli önceden alındıysa, yani peşin döviz karşılığı satış yapılmışsa, ihracatın 24 ay içinde gerçekleştirilmesi gerekir. Bu süre içerisinde ihracatın gerçekleştirilmemesi hâlinde, ihracatı gerçekleştirilemeyen peşin dövizler prefinansman hükümlerine tabi olur.

Bedelin yurda getirilme işlemi, ihracata aracılık eden bankaya transfer edilme şeklinde olabileceği gibi yolcu beraberinde efektif olarak (fiziki nakit para olarak) da olabilmektedir. Burada belirtilen aracı banka; gümrük beyannamesinin 28 no.lu hanesinde kayıtlı bulunan banka veya ihracatçı tarafından ihracat hesabının kapatılması işlemlerini gerçekleştirmek üzere gümrük beyannamesinin bir örneği ya da gümrük beyannamesi bilgilerini ibraz ederek anlaşma sağladığı bankadır.

İhracat bedelinin yolcu beraberinde efektif olarak yurda getirilmesi hâlinde gümrük idarelerine beyan edilmesi zorunludur. Bu durumda sınır kapısında yurda giriş yapmadan önce gümrük memurlarına başvurularak beyanda bulunmak istendiğinin bildirilmesi ve duruma uygun nakit beyan formu doldurulması konusunda dikkat etmek gerekir. Aksi takdirde gümrük idaresinin nakit para girişine dair geçmişe yönelik işlem yapmayacağı unutmamalıdır.

Süresi içinde yurda getirilen ihracat bedeline ilişkin olarak, söz konusu bedellerin yurda getirildiğine dair İhracat Bedeli Kabul Belgesi (İBKB) düzenlenme ve ihracat hesabı kapatma işlemleri aracı bankalar tarafından yapılır. Yurt dışından efektif olarak getirilerek nakit beyan formu düzenlenen ihracat bedelleri için, form düzenlenme tarihinden itibaren 30 gün içerisinde söz konusu nakit beyan formu ve ilgili ihracat evrakları ile birlikte bankaya gidilerek efektif (para) ile birlikte teslimi ve banka tarafından İBKB düzenlenmesi gerekmektedir.

İhraç edilen malların bedelinin süresinde yurda getirilmesinden ve ihracat hesabının kapatılmasından ihracatçılar sorumludurlar, bununla birlikte ihracata aracılık eden bankaların da ihracat bedellerinin yurda getirilmesini ve satışının yapılmasını izleme yükümlülükleri bulunmaktadır. Nitekim, aracı bankaların süresi içinde kapatılmayan ihracat hesaplarını beş iş günü içinde ilgili vergi dairesi başkanlığına veya vergi dairesi müdürlüğüne ihbar etme mükellefiyeti vardır. Bu kapsamda, ihracat gümrük beyannamesinin 28 no.lu hanesinde beyan edilen aracı banka bilgisi, yükümlülüklerin belirlenmesi açısından önemlidir.

İhracat işlemleri açısından, ihracat bedellerinin süresinde yurda getirilmiş olması gerekli olmakla birlikte yapılacak işlemler açısından yeterli değildir. Yurda getirilerek İBKB’ye bağlanan ihracat bedellerinin yazımız tarihi itibarıyla en az %40’lık kısmının ilgili bankaya satılması zorunluluğu bulunmaktadır. (Daha önce %25 olan bu oran yazı düzenleme tarihi itibariyle %40 olarak belirlenmiş olup okuyucu tarafından ihtiyaç duyulması hâlinde güncel durumun öğrenilmesi önerilir.) Bu bedeller banka tarafından T.C. Merkez Bankası tarafından ilan edilen ve işlem günü için geçerli döviz alış kuru üzerinden aynı gün Merkez Bankasına satılır ve T.C. Merkez Bankasının banka nezdindeki hesabına aktarılır. Söz konusu tutarın karşılığı miktar banka tarafından ihracatçıya Türk Lirası olarak ödenir.

Dr. Levent Özkardeş