Gerek tüketicilerin gerekse üreticilerin kalite standartlarına uymayan ya da güvenlik şartlarına uygun bulunmayan mallardan olumsuz etkilenmemeleri ve zarar görmemeleri adına ithalatta standardizasyon denetimleri yapılmaktadır. Söz konusu denetimlerin usul ve esasları ürün güvenliği ve teknik düzenlemeler mevzuatı kapsamında belirlenmekte ve uygulanmaktadır.

Denetimlerin merkezinde TAREKS (Dış Ticarette Risk Esaslı Kontrol Sistemi) yer almakta olup, söz konusu sistem, ürün güvenliği ve teknik düzenlemeler mevzuatı uyarınca yapılan denetim, uygunluk ve izin işlemlerinin elektronik ortamda ve risk esaslı gerçekleştirilmesi amacıyla oluşturulan web tabanlı uygulamayı ifade etmektedir.

Hangi ürünlerin denetime tabi tutulacağı, söz konusu denetimlerin nasıl uygulanacağı hususları, belirtildiği üzere ürün güvenliği ve teknik düzenlemeler mevzuatı kapsamında belirlenmektedir. Bu kapsamda, her yılın sonunda bir sonraki yıl geçerli olacak ‘Ürün Güvenliği ve Denetimi’ tebliğleri Resmî Gazete’de yayınlanmakta ve izleyen yıl başından itibaren yürürlüğe girmektedir. Ana başlıklarına bakıldığında, Ürün Güvenliği ve Denetimi tebliğleri kapsamına giren eşya; sanayi girdileri, iş makineleri, atıklar, uyuşturucu ve psikotrop maddeler ve müstahzarları, Tarım ve Orman Bakanlığının kontrolüne tabi ürünler, kimyasallar, katı yakıtlar, telsiz ve telekomünikasyon terminal ekipmanları, “CE” işareti taşıması gereken bazı ürünler, oyuncaklar, kişisel koruyucu donanımlar, tüketici ürünleri, yapı malzemeleri, pil ve akümülatörler, tıbbi cihazlar, anne ve bebek ürünleri, tekstil, konfeksiyon ve deri ürünleri, tütün, sigara kağıdı, sigara filtresi, alkol ve alkollü içkiler, tıbbi ürünler ve ilaç hammaddeleri, yaş meyve ve sebzeler, kuru ve kurutulmuş ürünler, bitkisel yemeklik yağlar ve diğer ürünler, metal hurdalar, araç parçaları olarak karşımıza çıkmaktadır.

Belirtilen ana başlıklar altında ithalat yapan ithalatçıların, ithal ettikleri eşyanın ilgili Ürün Güvenliği ve Denetimi Tebliğinde belirtilmiş olması halinde, TAREKS sistemine kaydolarak işlemlerini yürütmeleri gerekmektedir. Söz konusu kayıt işlemi, Ticaret Bakanlığı internet sayfasındaki uygulama alanı altında yapılmakta olup firmanın sicil tasdiknamesinde yer alan ve belge düzenlendiği sırada işletmeyi temsile yetkili olan veya bunların noter kanalıyla düzenlenmiş TAREKS taahhütnamesi çerçevesinde görevlendirdiği kişiler tarafından gerçekleştirilebilmektedir. Firma tanımlaması yapılmış firmalar adına TAREKS vasıtasıyla işlem gerçekleştirmek isteyen kişiler kullanıcı olarak yetkilendirilir.

Kayıt sonrasında, denetime tabi ürünler ile ilgili tüm işlemler TAREKS üzerinden ve risk analizine göre yapılmakta olup denetimlerin gümrük beyannamesinin tescili öncesinde gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Denetim sürecinde öncelikle TAREKS kullanıcısı, Ticaret Bakanlığı internet sayfası üzerinden ithal partisine ilişkin bilgi ve belgeleri yükleyerek başvurusunu yapmakta, başvuru üzerine, TAREKS tarafından firmaya ilgili denetim birimi nezdindeki işlemlerini takip edebilmesi amacıyla bir başvuru numarası verilmektedir. Devamındaki süreçlerin takibi söz konusu başvuru numarası üzerinden yapılmaktadır.

Başvuru sonrasında, sisteme beyan edilen bilgi ve belgelere istinaden gerçekleştirilen risk analizine göre ürünler TAREKS sistemi tarafından fiili denetime yönlendirilebilmekte ya da yönlendirilmemektedir. Fiili denetime yönlendirilmeyen ürünlerin ithalatının yapılabilmesi için sistem tarafından TAREKS referans numarası doğrudan oluşturulmakta, söz konusu referans numarasının ilgili gümrük beyannamesini 44 no.lu hanesine kaydolmasıyla ithalat işlemleri gerçekleştirilmektedir. Fiili denetime yönlendirilen ürünler için ise fiziki muayene, belge kontrolleri ve deneyler çerçevesinde denetlemeler yapılmaktadır. Bu kapsamda, TAREKS’e elektronik ortamda ilave belgeler yüklenerek denetim sürecine devam edilmekte, denetimin özelliğine göre de ilave bilgi ya da belgeler sağlanmaktadır. Fiili denetimin uygun sonuçlanması hâlinde, yine ürünün ithal edilebileceğine dair TAREKS referans numarası oluşturulmakta ve söz konusu referans numarasının gümrük beyannamesinin 44 no.lu hanesine kaydolması ile ithalat işlemleri sonuçlandırılmaktadır.

Denetimin sonucunda ilgili standartlara aykırılık tespit edilmesi durumunda ise fiili denetim olumsuz olarak sonuçlandırılır. Bu durumda, denetimden olumlu sonuç ile geçilemediği için eşyanın ithalatına devam etmek mümkün değildir.

Görüleceği üzere, TAREKS sistemi ile ithalat aşamasındaki her eşyanın her defasında denetlenmesi anlayışı bir kenara bırakılarak, ithalata konu ürünlerden TAREKS yolu ile sadece risk kriterleri çerçevesinde belirlenenlerin fiili denetimlerinin yapılması yoluna gidilmiş, böylece denetimlerin riskli görülen ürünler üzerine yoğunlaştırılması sağlanarak daha etkin ve verimli bir denetim anlayışına geçilmiştir. Bunun sonucu olarak da ithalatçı firmaların maliyetlerinin azaltılması, denetim sürecine ilişkin işlemlerin kolaylaştırılması sağlanmıştır.

Dr. Levent Özkardeş

11.12.2024