Günümüz korumacı dış ticaret politikalarında menşe konulu uygulamalar korumacılığın merkezi hâlinde. Bakıldığında anti damping vergileri (dampinge karşı vergiler), ilave gümrük vergileri ve gözetim uygulamalarının odak noktasında hep menşe konusu bulunmakta. Eşyanın menşeinin neresi olduğu bazen çok kolay bazense çetrefilli bir konudur. Özellikle üretimi birden çok ülkede gerçekleştirilen ya da tercihli menşe kurallarına konu ürünlerin menşeinin belirlenmesi ayrı bir uzmanlık gerektirir. Menşeinin belirlenmesi ile dış ticaret yaparken kullanılacak menşe belgelerinin neler olacağı da ortaya çıkar. 

Eşyanın menşeini eşyanın geldiği ülke (çıkış ülkesi) olarak algılamak genelde yapılan bir hatadır. En basit ve temel biçimde “eşyanın ekonomik milliyeti” olarak da adlandırılan eşyanın menşeinin belirlenmesinde esas olarak iki ayrım bulunmaktadır. Bu ayrım, eşyanın tercihli olmayan menşei ve eşyanın tercihli menşei olarak yapılır. 

Eşyanın tercihli olmayan menşei, eşyanın tercihli menşeine göre nispeten daha sade, daha net tanımlamalar içerir. Eşyanın tercihli olmayan menşei temel kuralları kapsar ve herhangi bir tercihli işleme konu değildir. Örneğin, eşyanın tercihli olmayan menşei için en temel ve basit tanımlamaya göre tümüyle bir ülkede elde edilen veya üretilen eşya, o ülke menşelidir. Üretimi birden fazla ülkede gerçekleştirilen eşyada tercihli olmayan menşe tespiti için ise eşyanın yeni bir ürün olarak imal edildiği veya imalatın önemli bir aşamasının ve ekonomik yönden gerekli görülen en son esaslı işçilik ve eylemin yapıldığı ülkenin, eşyanın menşe ülkesi olduğunu söyler. Tabii burada söz konusu eşya menşei ile ilgili olarak tekstil ürünleri için ayrı, diğer (tekstil olmayan) ürünler için ayrı kurallar olduğunu da belirtmek gerekir. Tekstil ürünleri için nihai ürünün üretiminde kullanılan ve menşeli olmayan girdilerin sınıflandırıldığı pozisyondan başka bir pozisyonda sınıflandırılması ya da Gümrük Yönetmeliği’nin 5 nu.lı ekinde yer alan şartların gerçekleşmesi aranırken; diğer ürünler için Gümrük Yönetmeliği’nin 6 nu.lı ekinde belirtilen şartlar aranır, yoksa yapılan işlem ve işçiliğin her bir olay bazında en son esaslı işçilik ve eylem kavramı çerçevesinde değerlendirilmesi kuralı uygulanır. Eşyanın tercihli olmayan menşeini gösterir tek belge vardır, o da “menşe şahadetnamesi”dir.

Eşyanın tercihli menşeine geldiğimizde, tercihli menşe kuralları GATT’ın “en çok kayrılan ülke” kuralından bir sapma olarak, bazı ülke veya ülke gruplarına tercihli tarife uygulaması öngören anlaşmalar ile tek taraflı olarak tanınan tercihli tarife uygulaması kaynaklı kurallardır. Türkiye’nin bazı ülke veya ülke grupları ile yaptığı tercihli bir tarife uygulamasını gerektiren anlaşmalarda yer alan tercihli tarife uygulamasından faydalanan eşya için söz konusu anlaşma ile ya da Türkiye tarafından tek taraflı olarak bazı ülkeler, ülke grupları veya toprak parçaları için tanınan tercihli tarife uygulamasından faydalanan eşya Cumhurbaşkanlığı Kararı ile belirlenmektedir.

Belirtildiği üzere, eşyanın tercihli menşei uygulamasında ya iki ülke arasında bir serbest ticaret anlaşması bulunmakta ve karşılıklı olarak tercihli menşe kuralları uygulanmakta ya da Türkiye tarafından bazı ülkeler ya da ülke gruplarına tek taraflı olarak tercihli menşe kuralları uygulanmaktadır. Karşılıklı yapılan serbest ticaret anlaşmaları ülkeler ya da ülke grupları arasında yapılmaktadır. Buna başlıca örnek olarak Avrupa Birliği ile tarım ve AKÇT ürünleri ticareti için yapılan anlaşma gösterilebilir. Bu çerçevede ülkeler ve ülke grupları arasında yapılan pek çok serbest ticaret anlaşması bulunmaktadır. Bu anlaşmalar ile ikili ve çapraz menşe kümülasyonları oluşmakta ve sistem söz konusu kümülasyonlar çerçevesinde yürümektedir. Bu bağlamda Pan Avrupa Menşe Kümülasyon Sistemi, Pan Avrupa-Akdeniz Menşe Kümülasyon Sistemi, Batı Balkan Menşe Kümülasyon Sistemi söz konusu menşe kümülasyon sistemlerine örnektir. Bahse konu menşe kümülasyon sistemleri kapsamında, menşe kümülasyonlarını kuran serbest ticaret anlaşması ile belirlenmiş olan “EUR.1 Dolaşım Sertifikası”, “EUR.MED Dolaşım Sertifikası”, “Fatura Beyanı”, “EUR.MED Fatura Beyanı” gibi belgeler, kullanılmakta olan başlıca menşe ispat belgeleridir.

Diğer yandan, Türkiye tarafından bazı ülkeler ya da ülke gruplarına tek taraflı olarak uygulanan tercihli menşe kurallarına gelindiğinde, söz konusu kurallar Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi (GTS) kapsamında gerçekleştirilmektedir. Gelişme yolundaki ülkeler ile en az gelişmiş ülkelere yönelik uygulanan söz konusu sistem (GTS) ile taviz veren taraf, esas olarak üretici/tüketicilerinin ihtiyaç duydukları ürünleri daha düşük maliyetlerle temin etmelerini sağlamaktadır. Türkiye belirlemiş olduğu ürün grupları için Vietnam, Hindistan, Endonezya gibi ülkelere Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi (GTS) kapsamında tercihli menşe kuralları uygulamaktadır. Bahse konu Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi (GTS) kapsamında kullanılmakta olan menşe ispat belgesi ise “Form A Belgesi”dir.