Gümrük işlemlerinde kolaylık denince dış ticaretçiler arasında akla son on yıl içerisinde genellikle Yetkilendirilmiş Yükümlü Statüsü’nün (YYS) gelmekte olduğunu söylemek sanırım yanlış olmayacaktır. Sağladığı olağanüstü kolaylıkları göz önüne alınca söz konusu yaklaşımın yanlış olduğunu düşünmüyorum. Ancak YYS’nin handikabı, sistemin yapısı gereği, orta ve orta üstü ölçekli işletmelere hitap etmesi olarak karşımıza çıkıyor.

KOSGEB’e göre, 10 kişiden az çalışanı olan firmalar “mikro işletme”, 50 kişiden az personeli olan firmalar “küçük işletme”, 250’den az çalışanı olan firmalar ise “orta büyüklükteki işletme” olarak tanımlanmış durumda. Genel uygulamaya ve YYS’nin aradığı şartların karşılanabilirliğine bakıldığında, az da olsa belirtilen “orta büyüklükteki işletme”lerin YYS sahibi olabildiği görülmekle birlikte çoğu orta büyüklükteki işletme ile küçük işletmeler YYS sahibi olamamaktalar, dolayısıyla YYS’nin sağladığı kolaylıklardan yararlanamamaktalar.

Bahse konu “ölçek” handikabı karşısında işini kurallara uygun yürüterek ceza nedir bilmeyen, devlete borcunu zamanında ödeyen, performansı ve mali yeterliliği yüksek, çalışkan, güvenilir ve işini düzgün yapan küçük ve orta ölçekte ihracatçı işletmeler için gümrük işlemlerinde kolaylık bir hak değil midir sorusu çok haklı bir soru olacaktır. Bu soru karşısında, bahse konu küçük ve orta ölçekte ihracatçı işletmeler için gümrük işlemlerinde kolaylık sağlayan çözüm; Onaylanmış Kişi Statüsü sahibi olmaktır. Onaylanmış Kişi Statüsü sahibi firmalara gümrük idaresi tarafından söz konusu statüyü tescilleyen Onaylanmış Kişi Statü Belgesi (OKSB) 2 yıl süre ile verilmekte, YYS kadar olmasa da küçük ve orta ölçekte ihracatçı işletmeler için kritik öneme sahip kolaylıklar sağlanmaktadır.

OKSB sahibi olabilmek için firmaların bazı genel koşulları sağlamaları gerekmektedir. Öncelikle şirket yönetim kurulu üyeleri, sermayesinin yüzde onundan fazlasına sahip gerçek kişiler ile gümrük ve dış ticaret işlemlerinde temsil yetkisini haiz çalışanlarının genel bir özetle kaçakçılık, dolandırıcılık gibi mali konularda ceza veya mahkûmiyet kararı bulunmaması gerekmektedir. Öte yandan Gümrük Kanunu’nun 234 ila 238’inci maddeleri uyarınca mevzuatında yer alan tutarlarda gümrük cezası almamış olmaları şartı aranmaktadır. Bununla birlikte gümrük ve vergi mevzuatı uyarınca kesinleşmiş vergi ve ceza borcu bulunmaması, aynı zamanda kesinleşmiş sosyal güvenlik prim borcunun da olmaması gerekmektedir. Ayrıca ihracatçı birliklerince performans ve güvenilirliğinin onaylanmış olması, YMM tarafından da firma mali yapısının olumlu raporlanması şartı aranmaktadır.

Diğer taraftan söz konusu genel koşullara ilaveten dış ticaret performansına ilişkin olarak, son iki yıl içerisinde her dönem ayrı ayrı olmak üzere, herhangi bir dönem içerisinde asgari 1.000.000 FOB/ABD Doları tutarında fiili ihracat yapmış olması ya da son iki yıl içerisinde, her dönem ayrı ayrı olmak üzere, herhangi bir dönem içerisinde gerçekleştirilen ithalat ve fiili ihracat toplamının asgari 6.000.000 ABD Doları tutarında olması şartı aranmaktadır. Belirttiğim üzere söz konusu şartlar “ya da” şeklinde ayrılarak işletmelerin kendilerine uyan şartı sağlamalarının önü açılmıştır. Son olarak ise OKSB başvurusu öncesi son bir ay içinde en az 30 işçi istihdam edilmesi gerekmekte olup söz konusu sayı “küçük işletme” tanımında belirtilen 50 kişiden az personeli olma durumuna karşılık gelmektedir.

Söz konusu şartları taşıyarak gümrük idaresine başvuruda bulunan, sonuçta da Onaylanmış Kişi Statü Belgesi (OKSB) sahibi olmaya hak kazanan firmalar gümrük işlemlerinde bazı avantajlardan (kolaylıklardan) yararlanmaktadırlar.

Öncelikle, statü belgesi sahibi kişilerce fatura, A.TR dolaşım belgesi, menşe ispat belgeleri, ödeme şekli gereği ibrazı gereken navlun makbuzu ve sigorta poliçesi ve işlenmiş tarım ürünlerinin ithalatı hâlinde işlenmiş tarım ürünleri analiz sonuç raporu gibi belgelerin bir ya da daha fazlası gümrük beyannamesine eklenmeksizin gümrük beyanında bulunulabilmekte, bu durumda eksik belgelerin gümrük beyannamesinin tescil tarihinden itibaren bir ay içinde gümrük müdürlüğüne ibraz edilmeleri gerekmektedir. Böylece özellikle menşe belgeleri ve A.TR dolaşım belgesi gibi vergisel olarak etkili bulunan evrakın gecikmesi hâlinde gümrük işlemleri sırasında beklenmesi zorunluluğu ortadan kalkmakta, gecikmelerin ya da ödenmemesi gereken vergilerin ödenmesinin önüne geçilmektedir.

Diğer yandan gümrük antrepo, gümrük kontrolü altında işleme ve geçici ithalat rejimlerine tabi tutulan eşya için, normal şartlarda ithalat vergilerinin tamamı üzerinden alınan teminat tutarı, OKSB sahibi firmalardan ithalat vergilerinin yüzde onu (%10) oranında alınmakta, firmalara finansal avantaj sağlanmaktadır. Hatta ayrıca talep edilmesi hâlinde, götürü teminat tanımlanarak uygulanmakta, böylece eşyanın gümrük vergileri ve diğer vergilerinin teminata bağlanmasını gerektiren bir gümrük işlemine tabi tutulduğu durumlarda kullanılmak üzere, her işlem için ayrı ayrı teminat verilmeksizin tek bir teminat ibrazı (örneğin teminat mektubu) ile tüm işlemler gerçekleştirilebilmektedir. Böylece her işlem için ayrı ayrı teminat verilmesine ve devamında anılan teminatın çözülmesine yönelik emek, zaman ve finansal giderlerin önüne geçilmekte, tek bir teminat mektubu çerçevesinde bir yıl süre ile tüm teminat işlemleri rahat ve pratik biçimde yürütülebilmektedir.

Onaylanmış İhracatçı Yetkisine sahip kişiler ayrıca talep edilmesi hâlinde, A.TR dolaşım belgelerini TOBB tarafından onaylanma ve vize işlemi için gümrük idarelerine ibraz edilme zorunluluğu olmadan kendileri düzenleyebilmektedirler. Bunun için statü belgesi sahibi olup onaylanmış ihracatçı yetkisi talep eden kişilerin başvuru yılından bir önceki takvim yılı içerisinde veya başvurunun kayda alındığı ayın ilk gününden geriye dönük bir yıl içerisinde en az 50 adet A.TR dolaşım belgesini düzenleyerek kullanmış olmaları yeterlidir. Böylece firmalara yine operasyonel kolaylık sağlanmakta, diğer yandan onay sürecinde ortaya çıkan emek, zaman ve finansal giderlerin önüne geçilmektedir.

OKSB sahipleri için gümrük işlemleri açısından bir diğer operasyonel kolaylık beyanın kontrol türüne yöneliktir. Statü belgesi sahiplerine ait “1000” rejim kodlu ihracat beyannameleri yapılacak risk analizi sonuçlarına göre “mavi hat”ta işlem görebilmekte, bu kapsamda beyanname konusu eşya, belge kontrolü ya da fiziki muayeneye tabi tutulmamakta, denetim gümrük işlemleri sırasında değil sonradan/ertelenmiş kontrol kapsamında gümrük işlemleri tamamlandıktan sonra dönemsel olarak yapılmaktadır. Bu durumda ardiye, demuraj, mesai ücreti gibi gider kalemlerinden tasarruf sağlanmakta, hızlı işlem yapma avantajından da yararlanılmaktadır.

Öte yandan OKSB sahibi firmaların gümrük beyannamesi kapsamı ithalat ve ihracat eşyası, OKSB sahibi olmayan firmalara nazaran daha az muayeneye tabi tutulabilmekte, aynı zamanda “1000” rejim kodlu ihracat beyannameleri dışında kalan rejim kodlu ihracat beyannameleri de yapılacak risk analizi sonuçlarına göre “mavi hat”ta işlem görebilmektedir.

Son olarak ifade edebileceğimiz kolaylık; resmi adı “tam beyanlı yaygın basitleştirilmiş usul” olan “supalan” işlemlerinden eşyanın özelliğine bakılmaksızın yararlanma avantajıdır. Normal şartlarda, supalan adı da verilen, “özelliği nedeniyle geçici depolama yerleri ve antrepoya alınmayıp gümrüğün gözetimi altında sahibine teslim edilecek eşyanın işlemlerinin taşıt üstünde tamamlanarak gümrükten çekilmesi” işlemi kısıtlı eşyaya uygulanmakta iken, OKSB sahibi firmalar için bu imkân genişletilmekte, bu sayede işletmelere gümrük işlemlerinde hem maliyet avantajı hem de hız sağlanmaktadır.

Görüleceği üzere, yapılan işe göre doğru kullanımı ile Onaylanmış Kişi Statü Belgesi (OKSB) firmalara gümrük işlemlerinde kolaylık sağlamakta; böylece firmalar için esneklik, hız, maliyet avantajı ve devlet nezdinde iyi bilinirlik imkânı yaratmaktadır. Tekrar etmek gerekirse söz konusu avantajlar sadece büyük ölçekli firmalara tanınmamakta, gerekli şartları taşıyan küçük ve orta ölçekli firmalar da anılan imkânlardan rahatlıkla yararlanmaktadırlar.

Dr. Levent Özkardeş

11.10.2023