Ticaret Bakanlığı yayınladığı “Kolay İhracat Noktaları” konulu genelge ile (2021/8) yeni bir projeyi hayata geçirdi. Her ne kadar yeni olarak adlandırsak da aslında yeni olmayan “İzinli Gönderici” uygulamasını öncül projeler ile harmanlayarak “Kolay İhracat Noktaları” olarak adlandırıp bütünsel şekilde kullanıcıların bilgi ve uygulamasına sundu demek yanlış olmayacaktır. Bu yazıda söz konusu “Kolay İhracat Noktaları Projesi”ne ve belirttiğim öncül uygulamalara etkileşimleri ile birlikte kısaca yer vermek istedim.

Big Bang’e (Büyük Patlama) kadar gidecek olmasam da her şeyden önce temel alt yapıyı ele almak ihtiyacı duyuyorum. Gümrük sistemlerinin otomasyona geçiş projesi aslında günümüzde kolaylık sağlayan çoğu uygulamanın temelini oluşturmakta. Gümrük beyannamelerinin bilgisayar ortamında veri girişi şeklinde yazılması ile dış ticarete dair tüm veriler gümrük idaresinin belleklerinde saklanır oldu. Zaman içerisinde ortaya konan “YKTS (Yükümlü Kayıt ve Takip Sistemi)” gibi uygulamalar ile birlikte yeknesak ve işlenebilir verinin elde edilmesi sağlandı, veri madenciliği (data mining) imkânı elde edildi. Bu sayede gümrük idaresi gümrüklerdeki risklerin nitelik ve niceliğini saptayabilir, ortaya çıkan bu risklerle mücadele etmek için uygun tür ve düzeyde gümrük kontrol faaliyetlerini belirleyebilir hâle geldi, sonuçta da gümrük denetimlerinde “risk yönetimi” bir başka proje olarak gümrük kontrolleri sistematiğinin merkezini oluşturdu.

Diğer taraftan “Kâğıtsız Gümrük İşlemleri Projesi” kapsamında yürütülen kağıtsız ihracat uygulaması ile ihracat beyannameleri tamamen dijital ortama çekildi, ihracat beyannamesinin kâğıt nüshasının gümrük idarelerine ibraz edilme zorunluluğu kaldırıldı, ihracat işlemlerini gümrük müdürlüğüne gitmeden uzaktan yapılabilir hâle getirdi. Aynı zamanda ihracata dair beyan konusu tüm bilgi ve belgelere ülkenin her yerinden ulaşılabilir olunmasını sağladı. Böylece firmaların gümrük müdürlükleri ile olan zorunlu fiziksel bağını hem ihracat gümrüklemesi aşamasında hem de devamında kopararak gerek gümrük idaresinin gerekse ihracatçıların uzaktan erişim ile işlem yapabilme yeteneğini artırdı.

İhraç eşyasının taşınmasına baktığımızda, Ortak Transit Rejimi kapsamında transit beyanlarının NCTS (Yeni Bilgisayarlı Transit Sistemi) yoluyla elektronik ortamda yapılması da gümrük işlemlerinde kâğıdı ortadan kaldırarak işlemlerin dijital yolla yapılmasını sağladı. Ticaret Bakanlığı web sayfasında, “Transit beyanının sunulmasından rejimin ibra edilmesine kadar olan her aşamanın tamamen elektronik ortamda gerçekleştirildiği, gerek gümrük idareleri arasındaki gerekse gümrük idareleri ile ticaret erbabı arasındaki iletişimin elektronik mesajlar ile sağlandığı ve bu şekilde güvenilir ticaret erbabı için önemli basitleştirmelerin uygulandığı bir program” olarak tanımlanan NCTS ile hareket ve varış bildirimleri gibi işlemler uzaktan elektronik olarak yapılır hâle geldi.

Son olarak yazımın başında ismine yer verdiğim “İzinli Gönderici Projesi”ni ele alalım. İzinli gönderici yetkisi sahibi kişilere, taşımacılara, “izinli gönderici” adı verilmekte. Son dönemde dış ticaret erbabının yararlandığı ana mevzuat kalemlerinden birisi olan Gümrük İşlemlerinin Kolaylaştırılması Yönetmeliği’nin 76’ncı maddesi ile “izinli gönderici” düzenlenmiş durumda. Buna göre Yetkilendirilmiş Yükümlü Sertifikası (YYS) sahibi kişilere, taşımacılık özelinde aranan gerekli ek koşulları sağlamaları hâlinde eşyayı hareket gümrük müdürlüğüne sunmaksızın transit işlemlerini kendi tesislerinde gerçekleştirmek üzere izin verilebilmekte. Kural olarak gümrük beyannamesinin tescil edilebilmesi için beyana konu eşyanın gümrüğe sunulmuş olması, yani eşyayı taşıyan taşıt aracının gümrük işlemlerinin yürütüldüğü alanlara girişinin gerçekleşmiş olması gerekmekte. İzinli gönderici ile eşyayı taşıyan taşıt aracının transit beyanı için gümrük işlemlerinin yürütüldüğü alanlara girişi aranmamakta, izinli gönderici yetkisine sahip kişi kendi tesisinde transit beyanı işlemlerini yapabilmekte. Örneğin, Manisa Turgutlu’da tesisi bulunan bir “izinli gönderici” taşıyacağı eşyayı ve taşıma aracını hiç gümrük sahasına götürmeden kendi tesisinden transit beyannamesi açarak yurt dışına çıkışını gerçekleştirebilmekte.

Şimdi tüm bunları bir araya getirerek “Kolay İhracat Noktaları Projesi”ni ele alalım. Proje ile izinli gönderici yetkisi kapsamında getirilen imkân ile birlikte, nihai çıkış noktasının bir izinli gönderici tesisi olması şartıyla Türkiye’nin herhangi bir noktasından gümrük idaresine gidilmeksizin açılan ihracat beyannamesi muhteviyatı eşya, herhangi bir transit beyanı yahut mühür tatbiki gerekmeksizin firmanın deposundan ya da fabrikasından herhangi bir araçla gümrük idaresine uğramadan doğrudan farklı bir gümrük müdürlüğüne bağlı izinli gönderici tesisine getirilebilmekte, söz konusu tesiste gerekli işlemler gerçekleştirilerek araç yurt dışına sevk edilebilmekte.

İhraç olacak eşyanın gümrük kontrolleri açısından, “risk yönetimi” esaslı denetim mantığı içerisinde, ihracat beyannamesinin sarı hat kontrolüne tabi olması hâlinde beyannamenin sadece evrak kontrolünün yapılması, kırmızı hat kontrolüne tabi olması hâlinde ise fiziki kontrolünün yapılması gerekmekte. “Kâğıtsız Gümrük İşlemleri Projesi” kapsamında yürütülen kâğıtsız ihracat uygulaması ile mümkün hâle gelen beyanname ve eklerinin birden fazla yerde görüntülenebilmesi imkânı, beyannamenin tescil edildiği gümrük idaresi ile gerekmesi hâlinde eşyanın fiziki olarak muayene edileceği gümrük idaresinin farklı olabilmesine olanak sağlamakta. Bu bağlamda söz konusu sarı hat kontrolü, eşyanın fiziken bulunmadığı tescil gümrük müdürlüğünde görevli muayene memurunca gerçekleştirilmekte, diğer yandan kırmızı hat kontrolünde ise fiziki muayene işlemi tescil gümrüğü olmayan, izinli gönderici tesisinin bağlı olduğu gümrük müdürlüğünde görevli muayene memurunca yapılmakta. Yani beyanname İzmir Gümrük Müdürlüğü’nden tescil edilip risk yönetimi kapsamında belirlenmesi hâlinde kırmızı hat fiziki muayenesi Turgutlu’da Manisa Gümrük Müdürlüğü personeli tarafından yapılabilmekte. İki gümrük idaresi de aynı ekranı kullanmakta, aynı bilgi ve belgelere ulaşmakta. Dolayısıyla fiziki muayene işlemleri için eşya ve taşıma aracının İzmir’e götürülme zorunluluğu ortadan kalkmakta.

Sonuç olarak farklı projelerin birikimsel sonucu olarak ortaya konan “Kolay İhracat Noktaları Projesi”, ihracatçıyı ihracat işlemleri için gümrük müdürlüğüne fiziken bağlı olmaktan çıkararak izinli gönderici yetkisine sahip kişiye ait tesislerden ihracat işlemi yapılabilmesine imkân yaratmaktadır. Diğer taraftan söz konusu ihracat eşyasını taşıyacak olan taşımacıya ise gümrüklü sahaya gitmeden transit işlemlerini yapabilme imkânı tanımakta, kendi tesisinden yurt dışına ihraç eşyası taşınmasını sağlamaktadır. Bu durum en çok, doğrudan ve ağırlıklı olarak belli gümrük müdürlüklerinden işlem yapacak kadar hacmi bulunmayan ya da bu şekilde işlem yapmayı tolere edecek iş hacmi bulunan orta ve küçük ölçekli işletmelere ihracat kolaylığı olarak yansıyacaktır. Aynı örnekten devam edecek olursak, Manisa Turgutlu’da yerleşik orta ölçekli bir firma bir paletten ibaret eşyaya ait ihracat beyannamesini İzmir Gümrük Müdürlüğü’nden tescil edecek, bahse konu bir palet eşyayı taşıma işlemini yapacak olan izinli göndericinin yerel tesisine teslim edecek, ihracat kontrolleri ve transit işlemleri bu tesiste gerçekleştirilerek eşyanın ihracı doğrudan kolay bir şekilde sağlanacaktır.

                                                                                                                                                                                                                                                                                                         Dr. Levent Özkardeş