Ticaret politikası önlemleri, benzer veya doğrudan rakip mallar üreten yerli üreticilerin ithalattan zarar görmesinin önüne geçmek amacıyla getirilen ‘korumacı’ uygulamaların bütününe verilen ad olup genel olarak ‘tarife dışı önlemler’ olarak adlandırılmaktadır.

Ticaret politikası önlemleri, İthalat Rejimi Kararı (Karar Sayısı: 3350)’nın 4. maddesi 3. fıkrasında sayılan mevzuat kapsamına giren uygulamalar olarak belirlenmiştir. Söz konusu ticaret politikası mevzuat kalemleri; İthalatta Haksız Rekabetin Önlenmesi Hakkında Mevzuat, İthalatta Korunma Önlemleri Hakkında Mevzuat, İthalatta Kota ve Tarife Kontenjanı İdaresi Hakkında Mevzuat, İthalatta Gözetim Uygulanması Hakkında Mevzuat, Belirli Tekstil Ürünleri İthalatında Gözetim ve Korunma Önlemleri Hakkında Mevzuat, İkili Anlaşmalar ve Protokoller veya Diğer Düzenlemeler Kapsamı Dışında Belirli Ülkeler Menşeli Tekstil Ürünleri İthalatında Gözetim ve Korunma Önlemleri Hakkında Mevzuat ile  Türkiye'nin Ticari Haklarının Korunması Hakkında Mevzuat olarak sayılmıştır.

Sayılan mevzuat kalemlerinin adlarının yorucu ve anlaşılmaz olması karşısında, mevzuat kalemlerinin içerdikleri ticaret politikası önlemlerinde kullanılan araçları ele almak daha aydınlatıcı olacaktır. Ticaret Bakanlığı tarafından ‘Ticaret Politikası Savunma Araçları’ olarak da adlandırılmakta bu araçlar; dampinge ve sübvansiyona karşı önlemler, korunma önlemleri, gözetim önlemleri olarak karşımıza çıkmaktadır.

Uluslararası rekabette yaratılan haksız rekabete karşı alınan tedbirleri belirleyen İthalatta Haksız Rekabetin Önlenmesi Hakkında Mevzuat kapsamında dampinge ve sübvansiyona karşı önlemler düzenlenmiştir. Bu bağlamda, ticaret politikası önlemi olarak damping marjı ve sübvansiyon miktarı kadar dampinge konu malın ithalinde Dampinge Karşı Vergi (Anti Damping Vergisi), sübvansiyona konu malın ithalinde ise Telafi Edici Vergi (TEV) alınmaktadır.

Haksız rekabetten kaynaklı olmamakla birlikte, bir malın ithalatının benzer veya doğrudan rakip mallar üreten yerli üreticiler üzerinde ciddi zarar veya ciddi zarar tehdidi oluşturacak şekilde artan miktar ve şartlarda gerçekleşmesi halinde, bu zarar veya zarar tehdidini ortadan kaldırmak için İthalatta Korunma Önlemleri Hakkında Mevzuat kapsamında korunma önlemleri alınmaktadır. Korunma önlemlerinin içerisine, ‘gümrük vergisinde artış yapılması’, ‘ek mali mükellefiyet getirilmesi’, ‘miktar/değer kısıtlaması’ (kota), ‘tarife kontenjanı uygulaması’ araçları girmektedir.

İthalatta Korunma Önlemleri kapsamında sayılan iki adet araç (uygulama) devamlı surette kafa karışıklığına neden olmaktadır.

Bunlardan ilki, korunma önlemi olarak belirtilen ‘gümrük vergisinde artış yapılması’ uygulamasıdır. Mevcut gümrük vergisinde artış yapılmasının ancak söz konusu vergi oranına ilave yapılarak oranın artırılması yoluyla olacağı mantığından hareketle, söz konusu uygulama ilk bakışta ithalatta yoğun biçimde uygulanan İlave Gümrük Vergisi olarak anlaşılmakta, dolayısıyla da İlave Gümrük Vergisinin ticaret politikası önlemi olduğu ileri sürülmektedir. Ancak bu konuda Bakanlık yaklaşımı İlave Gümrük Vergisinin ticaret politikası önlemi olmadığı yönünde olup buna dair alt düzenlemeleri de mevcuttur. Belirtilen ‘gümrük vergisinde artış yapılması’ işleminin mevcut uygulaması ise bulunmamaktadır.

Diğer yandan, karıştırılan diğer araç ‘ek mali mükellefiyet getirilmesi’ uygulamasıdır. Hem isim benzerliği hem de lafzı gereği söz konusu uygulama Ek Mali Yükümlülük (EMY) uygulaması ile karıştırılmaktadır. Ancak, Ek Mali Yükümlülük uygulamasının dayanağına ilişkin mevzuat, belirtilen ticaret politikası önlemleri mevzuat kalemleri arasında sayılmamıştır, bu nedenle ticaret politikası önlemi olarak ele alınmamaktadır. Ek mali yükümlülük kararları kapsamında uygulanan ek mali yükümlülüklerin bir ticaret politikası önlemi olarak değerlendirilmemesi gerektiği Ticaret Bakanlığı tarafınca da belirtilmektedir.

Bahse konu ticaret politikası önlemleri ile beraber uygulanan bir diğer önlem ‘Gözetim Önlemi’dir. Gözetim önlemi, resmi tanımı ile, bir malın ithalatında kaydedilecek gelişmelerin yakından izlenmesi amacıyla o malın ithalatında gözetim uygulanması işlemi olarak adlandırılmakta; izleme işlemi de gözetime tabi malların ithali için Ticaret Bakanlığı (İthalat Genel Müdürlüğü) tarafından verilen veya onaylanan ‘Gözetim Belgesi’ ile yapılmaktadır. Uygulamada ise gözetim uygulamasının amacı, belirlenen ithal eşyasının minimum gümrük kıymetini belirleyerek ithalatta vergi matrahlarını arttırmak, böylece tarife dışı engel yaratarak ithalatın fiilen önüne geçmek olarak ifade edilebilir.

Sayılanlar dışında ticaret politikası önlemi bulunmamakta olup belirttiğim üzere İlave Gümrük Vergisi ve Ek Mali Yükümlülük uygulamaları ticaret politikası önlemi kapsamına girmemektedir. Bu bağlamda, ticaret politikası önlemlerinin doğrudan etkilemekte olduğu ithalat aşamasındaki mali yükler ile birlikte gerek KDV iade (mahsup) süreçlerinde indirilemeyecek KDV’nin belirlenmesi gerekse 2024 yılı başı itibariyle yürürlüğe konulan ticaret politikası önlemleri kapsamında ‘kapsam dışı’ beyan edilen eşyaya yönelik Yetkilendirilmiş Gümrük Müşaviri tarafından düzenlenmesi öngörülen TP1 Tespit Raporu ile ilgili işlemlerde bu çerçevede hareket edilmesi gerekmektedir.

Dr. Levent ÖZKARDEŞ
19.04.2024