30 Haziran itibarıyla kısa çalışma ödeneği fesih yasağı ve tek taraflı ücretsiz izin gibi uygulamaların sona ermesi bekleniyor. Eğer yeni bir uzatma kararı olmaz ise temmuz ayı ile birlikte hem çalışanlar hem de işverenler için yeni bir dönem de başlamış olacak. Bu yeni dönemin detaylarına biraz bakalım.

Haziran ayının başlamasıyla birlikte yeni bir normalleşme dönemine girmiş bulunuyoruz. Başta yeme içme sektörü ve turizm olmak üzere birçok alanda kısıtlamalar kalkarken iktisadi hayatta da canlanma başlamış oldu. Çalışma hayatı açısından baktığımızda özellikle istihdam deposu olan hizmet sektörü ve yeme içme sektörünün canlanması buralardaki çalışanların işlerine dönmesi ve yeni istihdam açılması anlamına da gelecek. Haziran ayının sonu itibarıyla bir başka değişiklik ise çalışma hayatındaki uygulamalarla ilgili olacak. Bu uygulamalardaki değişikliklere sırasıyla bakalım.

1) Kısa çalışma ilaç oldu

Pandemi döneminde milyonlara verilen 661 milyar liralık desteğin öne önemlilerinden birisi de kısa çalışma ödeneği oldu. Özellikle zorda olan, üretimi kısmen ya da tamamen durmuş bulunan işletmelerde çalışanların maaşlarını devlet ödedi. Bu sayede hem işçiler maaşsız kalmadı hem de işverenler bu zor zamanlarda işçisini kaybetmeyip önemli bir mali yükten de kurtulmuş oldu. Yasa gereği işçiler brüt maaşlarının yüzde 60’ını aldılar. Burada tavan ücret de brüt asgari ücretin yüzde 150’si olarak uygulandı. Kısa çalışma ödeneği süresi birkaç kez uzatılarak destek miktarı artırıldı. 30 Haziran itibarıyla pandemi sebebiyle ortaya çıkan kısa çalışma dönemi bittikten sonra çalışanlar normal mesailerine dönebilecek. Bu durumda haftalık 45 saatlik yasal çalışma süresi uygulanacak, maaşlar işverenler tarafından tam olarak yatırılacak. Yine kısa çalışma döneminde yatırılmayan ya da eksik yatırılan primler de 30 gün üzerinden ödenmeye başlayacak.

2) Fesih yasağı bitiyor

Pandeminin ilk defa ülkemizde görüldüğü Mart 2020 tarihinden itibaren uygulanan fesih yasağı da 30 Haziran 2021 itibarıyla sona erecek. Bu tarihe kadar iş sözleşmeleri bazı istisnalar dışında sona erdirilemeyecek. İş Kanunu geçici 10’uncu maddesi ile getirilen fesih yasağı pandemi döneminde istihdamın korunması adına çok önemli bir işlev görmüş ve değişik tarihlerde uzatılmıştı. 30 Haziran 2021 sonrasında yapılacak işten çıkartmalar yine İş Kanunu’nun ilgili hükümleri gereğince yapılacak sebepsiz çıkışlarda çalışanlara tazminatları 1475 sayılı yasanın 14. maddesi gereğince ödenecek. Ancak fesih yasağı kalksa bile ilave istihdama getirilen kredi ve prim teşvikleri devam ediyor. Bu noktada ticari hayatın canlandığı bir dönem olması sebebiyle işten çıkartmaların az olması hatta teşviklerin de etkisiyle ilave istihdamın sağlanmasını bekliyoruz.

3) Tek taraflı ücretsiz izin artık yok

İş Kanunu geçici onuncu maddesiyle getirilen fesih yasağı ile birlikte ücretsiz izin hakkı da işverenlere tanınmıştı. Fesih yasağının yani işten çıkartma yasağının olması işverenler açısından bir zorluk oluşturacağı için yasa koyucu burada işverene tek taraflı ücretsiz izne gönderme hakkı da tanımıştı. Yasa gereği ücretsiz izin tek taraflı olamazken burada işveren ve işçinin karşılıklı rızası aranıyor. Ancak bu dönemde fesih yasağı olduğu için bu hak geçici olarak tanındı. Bu durumda çalışanlar mağduriyet yaşayacağı için bu kez yasa koyucu nakdi ücret desteğini getirerek ücretsiz izinde olan çalışanlara karşılıksız maaş ödenmesine karar verdi. Bu sayede işveren işçiyi işten çıkartamadı ama ücretsiz izne yollayabildi, işçi de ücretsiz izindeyken son artışla birlikte aylık 1.500 TL ücret alabildi.

30 Haziran itibarıyla fesih yasağı ve dolayısıyla tek taraflı ücretsiz izne gönderme hakkı veren geçici onuncu madde hükümleri ortadan kalkacak. Yeni bir uzatma kararı alınmaz ise bu tarihten sonra artık normal düzene geçilecek. Ücretsiz izin uygulaması da yine İş Kanunu’nda tarif edildiği gibi yapılacak. İş Kanunu’nun 22’nci maddesi, “Çalışma koşullarında esaslı bir değişikliği ancak durumu işçiye yazılı olarak bildirmek suretiyle yapabilir. Bu şekle uygun olarak yapılmayan ve işçi tarafından altı iş günü içinde yazılı olarak kabul edilmeyen değişiklikler işçiyi bağlamaz. İşçi değişiklik önerisini bu süre içinde kabul etmezse, işveren değişikliğin geçerli bir nedene dayandığını veya fesih için başka bir geçerli nedenin bulunduğunu yazılı olarak açıklamak ve bildirim süresine uymak suretiyle iş sözleşmesini feshedebilir. İşçi bu durumda 17 ila 21 inci madde hükümlerine göre dava açabilir. Taraflar aralarında anlaşarak çalışma koşullarını her zaman değiştirebilir.” hükmünü getirmiştir. Ücretsiz izin işçinin ücretini almasını engelleyen bir durum olarak işçi aleyhine esaslı değişiklik niteliği taşımaktadır. Bu yüzden işçinin rızası olmadan ücretsiz izin uygulaması yapılamayacak, yapılırsa işçiye haklı fesih ile tazminat hakkı verecektir.

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                   Faruk Erdem