Milyonlarca vatandaşın merakla beklediği asgari ücret için ara zam oranı açıklandı. Buna göre Asgari ücrete yüzde 34 oranında zam yapılarak yeni rakamlar belirlendi. 2023 yılının ikinci yarısında uygulanacak brüt asgari ücret 13.414,50 TL olurken net asgari ücret ise 11.402,32 TL olarak uygulanacak. Yeni asgari ücretin işverene maliyeti ise 15.762,04 TL olarak hesaplandı. Yeni asgari ücretten gelir ve damga vergisi alınmaması uygulaması devam ederken işverene verilen asgari ücret desteği de 400 TL’den 500 TL’ye yükselmiş oldu.

Yeni asgari ücret 1 Temmuz’dan itibaren geçerli olacak. Yeni asgari ücret ile ilgili değerlendirmemizi bir başka yazımıza bırakarak bugün özellikle EYT başta olmak üzere emeklilik için borçlanmaya ihtiyacı olan sigortalılara kazançlı çıkacakları bir hatırlatma yapmak istiyorum.

Asgari ücret işçilere verilmesi gereken en düşük rakamı göstermesinin dışında bir gösterge rakamı olarak işsizlik maaşından sosyal ödemelerin gelir kriterine, borçlanmalardan prim ödemelerine kadar her türlü rakamı da değiştiriyor. Bütün bu ödemeler ve borçlanmalar yeni brüt asgari ücret üzerinden hesaplanıyor. Bu ay belirlenecek yeni asgari ücret 1 Temmuz’dan sonra geçerli olacak ve bütün hesaplar yenilenecek. Böylece yapılacak her artış tüm ödemeleri de aynı oranda artırmış olacak. Bunun için haziran ayı çok önem kazanıyor.

Emeklilik için eksik primleri tamamlamanın bir yolu da borçlanma. Bilindiği gibi kadınlar üç çocuğa kadar borçlanma yaparak yani prim satın alarak altı yıl, bir başka değişle 2160 gün kazanabiliyor. Erkekler ise askerlikte geçen süreleri borçlanıp yani o günleri satın alıp emeklilik hesaplarındaki primlerine ekletebiliyor. Bunların dışında yurt dışındaki gurbetçilerin de borçlanma imkânları bulunuyor. Yine geçmişte BAĞ-KUR borçları silinen ve günlerini donduran sigortalılar da ihya ile bu günlerini satın alabiliyor.

Bütün bu borçlanmalarda ödenecek paralar ise geçerli brüt asgari ücrete göre hesaplanıyor. Dolayısıyla borçlanma yapacak olanlar eğer bu ay başvurmaz ve temmuz ayını beklerse asgari ücrete gelen yüzde 34’lük artış oranında fazla para ödeyecekler. Bu yüzden haziran sonuna kadar borçlanma için başvuru yapmak gerekiyor. Haziran sonuna kadar yapılacak başvurular sonunda borçlanma miktarları şu anki zamsız asgari ücretten hesaplanacak. Başvuru sırasında para ödemek de gerekmiyor. Haziran sonuna kadar başvuru yapıldığında bir ay içinde ödeme emri geliyor ve ödeme içinde bir ay kadar süre veriliyor. Dolayısıyla haziran ayında başvuran birisi eylüle kadar zaman kazanacak. Bu tarih geldiğinde ödeme yapamaz ise başvuru iptal olacak.

Emeklilikte Yaşa Takılanlar yasasından yararlananlar eğer primleri eksik ise bu ay sonuna kadar başvuru yapabilirler. Bu başvuru ile zamdan etkilenmeden daha az masraf ile borçlanmalarını gerçekleştirebilirler.

Borçlanmada en düşük ve en yüksek tutarlar asgari ücretle hesaplanıyor. Bir aylık doğum ve askerlik borçlanmasında en düşük tutar, brüt asgari ücretin yüzde 32’si oluyor. Şimdi borçlanma yapan, her gün için en az 106,75 lira ödüyor. Aylık en düşük borçlanma tutarı da 3 bin 202 lira 56 kuruş. Tavandan ödemek isteyenler ise bunun 7,5 katı kadar ödemek durumunda. Bir çocuk için iki yıllık borçlanma yapılırsa en az 76 bin 861, 18 aylık askerlik borçlanması için de en az 57 bin 646 lira ödeniyor. Asgari ücrete yapılan yüzde 34’lük artış sonrasında bu miktarlar artacak. Asgari ücretin net 11 bin 402, brüt 13 bin 414 lira olmasıyla 1 Temmuz’dan itibaren başvuranların borçlanma için her ay için en az yaklaşık bin 90 lira daha fazla ödemesi gerekecek. Bir aylık en düşük borçlanma tutarı 3 bin 202 lira 56 kuruştan 4 bin 292 lira 52 liraya çıkacak. İki yıllık doğum borçlanmasına 103 bin 20, 18 aylık askerlik borçlanmasına 77 bin 265 lira ödenecek. İki yıllık doğum borçlanmasında 26 bin 158, 18 aylık askerlik borçlanmasında 19 bin 619 lira fark oluşacak.

Yurt dışı borçlanmasında da tutar yeni asgari ücretle artacak. Hâlen yurt dışı borçlanması yapanlar bir ay için en az 4 bin 503 lira ödüyor. Bu tutar asgari ücrette gerçekleşen yüzde 34’lük artış sonrasında 6 bin 36 lira 52 kuruşa çıkacak.

Emeklilik için eksik primleri tamamlamanın yollarından biri de BAĞ-KUR’lular için ihya... Geçmişte prim borcu nedeniyle dondurulan hizmet süreleri bulunan BAĞ-KUR’lular, bunların tamamını talepte bulunduğu tarihteki asgari ücret üzerinden canlandırabiliyor. En az günlük asgari ücretin yüzde 34,5’i oranında prim ödenerek ihya işlemi yapılıyor. Şimdi ihya talebinde bulunan bir kişi bir aylık ihya için 3 bin 452 lira 70 kuruş ödüyor. Bu tutar da 1 Temmuz’dan itibaren 4 bin 267 lira 79 kuruşa çıkacak. Bir aylık ihya için yaklaşık bin 175 lira daha fazla ödeme yapmak gerekecek. 

Bu yüzden haziran sonuna kadar borçlanma için başvuranlar kazançlı çıkacak. Eğer emeklilik için primleriniz eksikse haziran ayı sonuna kadar başvurmanız sizin avantajınıza olacaktır.

Asgari ücretteki yeni artış ile birlikte değişen diğer ödeme ve borçlanmalar ise şöyle:

İSTEĞE BAĞLI SİGORTA

Çalışmayanlara, eksik primi olanlara emeklilik yolunu açan isteğe bağlı sigortada her ay brüt asgari ücretin yüzde 32’si oranında prim yatırılıyor. 18 yaş üstü olan, zorunlu sigortalı olmayı gerektirecek şekilde çalışmayanlar bu imkândan yararlanabiliyor. Bu şekilde ödenen primler BAĞ-KUR kapsamında sayılıyor. İsteğe bağlı sigorta ödeyen, mevcut asgari ücrete göre aylık en az 3 bin 202 lira 56 kuruş ödeme yapıyordu. Bu tutar yeni asgari ücretle 4 bin 292 lira 52 kuruşa çıkacak. Başkan Tayyip Erdoğan’ın açıkladığı müjde kapsamında bu primin üçte birini devlet karşılayacak. Yeni tutar üzerinden devletin ev hanımlarının emekli olabilmesi için ödeyeceği aylık prim desteği bin 430 lira 84 kuruş olacak. 

Ev hanımları aylık 4 bin 292 lira 52 kuruş yerine 2 bin 861 lira 68 kuruş prim yatırarak emekli olabilecek. Mevcut tutar üzerinden yıllık 17 bin 170 lira devlet desteği sağlanmış olacak. Asgari ücret arttıkça prim desteği de büyüyecek. 1 Ocak’ta asgari ücret bir kez daha artacağı için desteğin tutarı büyüyecek.

SAĞLIK PRİMLERİ

Hâlen aylık 300,24 lira ödenerek aile boyu sağlık imkânından yararlanılırken, Genel Sağlık Sigortası (GSS) primleri 402,42 lirayı bulacak. Hane içinde kişi başına düşen geliri 3 bin 336 liradan az olanların primini devlet karşılarken, bu tutar yeni asgari ücretle 4 bin 471 lirayı bulacak.

ESNAFIN PRİMİ ARTTI

En düşük BAĞ-KUR esnaf primi de 3 bin 452 liradan 4 bin 627 liraya yükselecek. Beş puanlık indirimle ödeme yapanlar ise 2 bin 952 lira yerine 3 bin 957 lira ödeme yapmaya başlayacak.

İŞSİZLİK MAAŞI

Son dört aylık ücret ortalaması üzerinden hesaplanan işsizlik ödeneği, brüt maaşın yüzde 40’ı oranında oluyor ancak brüt asgari ücretin 80’ini geçemiyor. İşsizlik maaşı hâlen damga vergisi kesilmiş olarak en az 3 bin 972, en çok 7 bin 945 lira. Asgari ücrete yapılacak ara zam ile en düşük işsizlik maaşı 5 bin 365 lira, en yükseği 10 bin 731 lira olacak. Damga vergisi kesilmiş olarak işsizin eline en az 5 bin 324, en çok 10 bin 649 lira geçecek.

KIDEM TAZMİNATI

Asgari ücretlilerin kıdem tazminatı artacak. Hâlen en düşük kıdem tazminatı çalışılan her yıl için 10 bin 8 liradan hesaplanıyor. Bundan damga vergisi kesilerek her yıl için 9 bin 932 lira veriliyor. Asgari ücretlinin kıdem tazminatı yıllık 13 bin 414 liraya çıkacak. Damga vergisi kesilmiş 1 yıllık kıdem tazminatı 13 bin 312 lira olacak.

İHBAR TAZMİNATI

Asgari ücretlilerin ihbar tazminatı da artacak. İş Kanunu’na göre; iş yerindeki çalışma süresi altı aydan az olan işçi için iki hafta; altı aydan bir buçuk yıla kadar olan işçi için dört hafta; bir buçuk yıldan üç yıla kadar olan işçi için altı hafta; üç yıldan fazla olan işçi için sekiz hafta ihbar tazminatı ödeniyor. Bu ödemeden gelir ve damga vergisi kesiliyor. Asgari ücretlilerin iki haftalık ihbar tazminatı 3 bin 934 liradan 5 bin 273 liraya, dört haftalık ihbar tazminatı 7 bin 868 liradan 10 bin 546 liraya, altı haftalık ihbar tazminatı 11 bin 803 liradan 15 bin 820 liraya, sekiz haftalık ihbar tazminatı ise 15 bin 737 liradan 21 bin 93 liraya yükselecek.

RAPOR PARASI

Asgari ücretlilerin rapor parası günlük yatarak tedavide 166,80, ayakta tedavide de 222,40 lira. Temmuz zammıyla günlük en az yatarak tedavide 223,57, ayakta tedavide 298,09 lira ödenecek.

ANNENİN İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİ

Asgari ücretliler doğum izninde 24 bin 908 lira rapor parası yani iş göremezlik ödeneği alıyor. Bu para, asgari ücret zammıyla 33 bin 386 liraya yükselecek.

YARI ZAMANLI ÇALIŞMA ÖDENEĞİ

Doğum izni sonrası isteyen anneler birinci çocukta 60, ikincide 120 ve üçüncüde 180 gün süreyle yarım çalışma yapabiliyor. İşveren yarım maaş verirken; İŞKUR da çalışılmayan sürenin ücretini brüt asgari ücret üzerinden ödüyor. Bu ödemeden damga vergisi kesiliyor. İŞKUR, ilk doğumunu yaparak iki ay yarı zamanlı çalışan anneye 9 bin 932 lira veriyor. Bu tutar asgari ücret zammıyla 13 bin 312 liraya çıkacak.

STAJYER ÜCRETİ

Staj yapanların en düşük ücreti 20’den az personeli olan yerlerde bin 276, daha çok personeli olan yerlerde 2 bin 552 lira. Kalfalık yeterliğini kazanan mesleki eğitim merkezi 12’nci sınıf öğrencilerine 4 bin 253 lira ödeniyor. Kamu kurumlarında Ulusal Staj Programı kapsamında staj yapanlar ise 8 bin 506 lira alıyor. Asgari ücret zammıyla özel sektörde verilecek en düşük ücret çalışan sayısına göre bin 710 ya da 3 bin 420 lira olacak. Kalfalık yeterliliğini kazanana 5 bin 701 lira, kamuda staj yapana 11 bin 402 lira verilecek.

SOSYAL YARDIMLAR KOLAYLAŞACAK

65 yaş, engelli ve evde bakım aylıkları gibi sosyal yardımlardan yararlanmak kolaylaşacak. Bu yardımlardan yararlanmak için aranan hane içindeki kişi başı gelir sınırı yükselecek. Kişi başına gelir sınırı 65 yaş ve engelli aylıklarında 3 bin 800 lira 67 kuruşa, evde bakım desteğinde 7 bin 601 liraya çıkacak. Bu sosyal yardımların tutarı ise memur maaş katsayısıyla yükselecek.

Faruk Erdem

20.06.2023