Türkiye’de pandemi döneminde alınan tedbirler ile istihdam korunurken, ilave istihdam artışı sağlanması yolunda da önemli adımlar atıldı. Özellikle 2020 yılının Nisan ayından itibaren üç ayaklı bir destek programı hayata geçirildi. Öncelikle çalışanların korunması amaçlandı. Ardından işverenler desteklendi ve iş yerleri ile üretimin ayakta tutulması amaçlandı. Son olarak da hane halklarının nakit ihtiyacını karşılayacak tedbirler devreye sokuldu. Vergi indirimleri, vazgeçilen alacaklar, uygun maliyetli krediler de devreye sokulduğunda 661 milyar lirayı bulan bir destek paketinden bahsetmek mümkün. Bunların detaylarına biraz daha yakından bakalım ve son olarak devreye sokulan istihdam teşvikini, yani ilave istihdamda tüm vergi ve primlerin devlet tarafından karşılanacak olmasını inceleyelim. 

KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ ile yaklaşık 4 milyon çalışanın maaşı devlet tarafından ödendi ve işverenin üzerindeki maaş, prim ve vergi yükü alınmış oldu. Bu sayede sadece küçük işletmeler değil, çok büyük holdingler ve kurumlar da pandeminin etkilerini en az hasarla atlatabildi.

FESİH YASAĞI konularak istihdam korunmuş oldu. İş Kanunu’nun Geçici 10. Maddesi ile getirilen fesih yasağı işten çıkartmaları sınırlandırarak milyonlarca vatandaşın işini kaybetmesini önlemiş oldu. Tüm dünyada dev şirketler binlerce çalışanını çıkartmak zorunda kalırken Türkiye’de bu sayede işten çıkartma yaşanmadı.

TEK TARAFLI ÜCRETSİZ İZİN sistemi getirilerek fesih yasağının işvereni zorlayıcı yönü de engellenmiş oldu. Yani fesih yasağı ile işçisini çıkartamayan işverenler bu düzenleme ile tek taraflı ücretsiz izin hakkına kavuştu ve fesih yasağının getirdiği yükü hafifletmiş oldu.

NAKDİ ÜCRET DESTEĞİ ise tek taraflı ücretsiz izin ile mağduriyet yaşayacak olan çalışanların nakit ihtiyaçlarını karşıladı. Böylece tek taraflı olarak ücretsiz izne gönderilen çalışanlara devlet 1.500 TL’yi bulan nakdi ücret desteği vererek onların bu süreçte parasız kalmasını önlemiş oldu.

Bu dönemde birçok sektöre hibe destekleri, düşük faizli ya da maliyetsiz krediler, vergi ötelemeleri ve indirimleri gibi birçok destek de devreye sokuldu. Bu desteklerin büyük bölümü de hâlen devam ediyor ve özellikle küçük işletmelerin ihtiyaçları karşılanıyor. Burada hem hane halklarının desteklenmesi hem de başta esnaf olmak üzere işletmelerin nakit ihtiyacının karşılanması noktasında Halkbank’ın yanı sıra diğer kamu bankaları da çok önemli bir görevi yerine getirdiler. Tabiri caizse kamu bankaları taşın altına ellerini değil gövdelerini koydular. Bu noktada İŞKUR da çok önemli bir işlevi yerine getirerek çalışanlara ve işverenlere destek oldu.

Bütün bu tedbirler devam ederken 1 Temmuz 2021 itibarıyla yeni bir normalleşme dönemi de başlamış oldu. Geçici 10. Madde ile getirilen üç tedbir sona ermiş oldu. Yani fesih yasağı, tek taraflı ücretsiz izin ve nakdi ücret desteği uygulamaları kaldırıldı. Çalışanlar maaşlarını işverenden ve tam olarak almaya başladı, primler 30 gün üzerinden yatırıldı ve mesailer de günlük 7,5 saat ve haftalık 45 saat olarak uygulanmaya başladı.

Başta yeme içme sektörü olmak üzere hizmetler ve turizm sektörlerinde normalleşmeyle birlikte canlanma yaşandı, ertelenen talep ile birlikte işler açıldı. Birer istihdam deposu olan bu sektörler de fesih yasağının kalkmasına rağmen yeni işçi alımları da hızlandı. Bu noktada özellikle ilave istihdama getirilen teşvikler de bir bir devreye sokulmaya başlandı.

Ekonomi reform paketinde yer alan ilave istihdama kredi desteği uygulaması devreye girdi. Özellikle küçük iletmelere yönelik hazırlanan paket ile her bir yeni istihdama 100 bin lira kredi verilmesi ve bu kredinin faizlerinden işçilerin prim ödemelerinin düşülmesi sağlandı. Bu noktada 5 işçiye kadar 500 bin lirayı bulacak destek de küçük işletmelerin kullanımına açılmış oldu.

Son olarak Başkan Recep Tayyip Erdoğan’ın açıkladığı ilave istihdama vergi ve prim desteği de birçok işletme için ilaç olacak nitelikte. Önümüzdeki günlerde uygulama ve detaylarıyla ilgili düzenlemelerin açıklanacağı bu teşvike göre mevcut çalışanlarına ilave olarak alınacak her bir işçinin 12 ay boyunca asgari ücret üzerinden hesaplanacak tüm prim ve vergileri devlet tarafından karşılanacak. Başkan Recep Tayyip Erdoğan, "İstihdamın desteklenmesi, iş gücü maliyetlerin azaltılması amacıyla çok önemli düzenlemeleri hayata geçirdik. Yıl sonuna kadar işe alınacak her bir işçi için, asgari ücret üzerinden ödenmesi gereken tüm SGK primleri ve vergileri 12 ay boyunca karşılıyoruz" açıklaması yapmıştı. Buna göre istihdam edilecek her yeni işçi için aylık bin 556 lirayı bulacak destek sağlanmış olacak.

Destek asgari ücret üzerinden hesaplanacağı için hangi prim ve vergilerin devlet tarafından karşılanacağına daha yakından bakalım:

Asgari ücret                             3.577,50
SGK primi             % 14               500,85     
İşsizlik sig. primi    % 1                  35,78     
Gelir vergisi          % 15               187,82     
Asgari geçim indirimi                 268,31     
Damga vergisi        % 0,759         27,15     
Net asgari ücret                       2.825,90

İŞVERENE MALİYET

Asgari ücret  3.577,50

SGK primi   %15,5 (işveren payı)   554,51 - 733,38 (% 20,5)

İşveren işsizlik sigorta primi (%2)    71,55     

İşverene toplam maliyet  4.203,56

DEVLETİN ÖDEYECEĞİ TUTARLAR

Toplam vergi teşviki                             214,97 TL

Toplam prim teşviki                          1.341,56 TL

Toplam devletin ödeyeceği tutar   1.556,53 TL