Bütün dünyayı etkisi altına alan pandemi sosyal hayatımızla birlikte küresel ekonomiyi ve çalışma hayatını da derinden etkilemiştir. Bu noktada ülkemizde de özellikle çalışma hayatında yeni uygulamalar devreye sokulmuş, pandeminin etkisinin azaltılması noktasında tedbirler alınmıştır. Bunların en önemlisi kısa çalışma ödeneği olmuş, yasada üç ay olan bu uygulama daha uzun süreler devreye alınmıştır. Bu noktada ücretsiz izne nakdi ücret desteği, fesih yasağı gibi uygulamalarla hem işçiler korunmuş hem işverenler desteklenmiş hem de istihdamın bozulması önlenmiştir.

Pandemi döneminde çalışma hayatındaki önemli değişikliklerden birisi de uzaktan çalışma kavramının daha çok hayatımıza girmesi oldu. 2016 yılında İş Kanunu’na giren uzaktan çalışma sistemi pandemi ile birlikte hemen her sektörde kendisini göstermiş ve hâlen de devam eden bir uygulama hâlini almıştır. 2016 yılında İş Kanunu’nun 14. maddesinin 4. fıkrasında uzaktan çalışma şöyle tarif edilmişti: “Uzaktan çalışma; işçinin, işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile iş yeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı ve yazılı olarak kurulan iş ilişkisidir.”

Bu tariften yola çıkarak uygulama başlatılmış ama dediğimiz gibi pandemi döneminde vazgeçilmez hâle gelmiştir. Salgının hâlen devam ettiği düşünülürse birçok sektörde uzaktan çalışmanın uzun süreler daha devam edeceği değerlendirilmektedir. Öyle ki bazı sektörlerde uzaktan çalışma kalıcı hâle getirilip salgın bitse de süreceği söylenmektedir. Bu noktada uzaktan çalışmanın usul ve esaslarının belirlenmesi ve uygulamadaki aksaklıkların giderilmesi de şart olmuştur. Hayatımıza yeni giren bu kavram birçok iş ilişkisi ve hukuki durumu da ortaya çıkarmıştır.

Sözleşme şartı aranıyor

14. maddenin diğer fıkralarında ise uygulamayla ilgili hükümler yer almaktadır. Burada görüleceği üzere uzaktan çalışma kararı işçi ve işveren tarafından birlikte alınacak ve bir sözleşme çerçevesinde olacaktır. Böylece yasa gereği sözleşme olmadan uzaktan çalışmaya geçilmeyecektir. Yasada sözleşmenin içeriği de tarif edilerek, “İş sözleşmesinde; işin tanımı, yapılma şekli, işin süresi ve yeri, ücret ve ücretin ödenmesine ilişkin hususlar, işveren tarafından sağlanan ekipman ve bunların korunmasına ilişkin yükümlülükler, işverenin işçiyle iletişim kurması ile genel ve özel çalışma şartlarına ilişkin hükümler yer alır.” denilmektedir. Burada uzaktan çalışacak işçiye yemek, yol gibi ekstra ücretlerin verilip verilmeyeceği de sözleşmede yer almalıdır. Çünkü işçi evinde de olsa internet, telefon gibi haberleşme masrafları yapacak, yemek harcamasında bulunacaktır.

Ayrımcılık yapılamıyor

İş sözleşmesi yapıldıktan sonra uzaktan çalışan işçi ile ofiste çalışan emsal işçiler arasında ayrımcılık yapılamayacağı da ilgili maddede yer alıyor. Buna göre, “Uzaktan çalışmada işçiler, esaslı neden olmadıkça salt iş sözleşmesinin niteliğinden ötürü emsal işçiye göre farklı işleme tabi tutulamaz. İşveren, uzaktan çalışma ilişkisiyle iş verdiği çalışanın yaptığı işin niteliğini dikkate alarak iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda çalışanı bilgilendirmek, gerekli eğitimi vermek, sağlık gözetimini sağlamak ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlüdür.” denilerek işverenin sorumlulukları da sıralanmıştır.

Yönetmelik devreye girdi

Söz konusu yasal değişikliğin ardından Uzaktan Çalışma Yönetmeliği, 10.03.2021 tarihli ve 31419 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Bu yönetmelikte özetle şu uygulamalar yer aldı:

*Uzaktan çalışma için yazılı iş sözleşmesi yapılacak. İş ilişkisi, en baştan itibaren uzaktan çalışma sözleşmesi ile kurulabileceği gibi hâlihazırda iş yerinde çalışan işçinin iş sözleşmesi karşılıklı anlaşılarak uzaktan çalışma sözleşmesine de dönüştürülebilecek.

*İş sözleşmesinde uzaktan çalışmanın yapılacağı zaman aralığı ve süresi de yer alacak. Fazla çalışma işverenin yazılı talep etmesi ve işçinin kabul etmesiyle yapılabilecek.

*İş Kanunu kapsamında çalışan tüm işçiler uzaktan çalışmayı talep edebilecek. Talebini bildiren işçiye, işveren 30 gün içinde cevap verecek.

*Uzaktan çalışmaya geçen işçi, normal çalışma talebinde de bulunabilecek. Uzaktan çalışmanın, zorlayıcı nedenlerle iş yerinin tamamında veya bir bölümünde uygulanmasına işveren karar verecek.

*İşveren, uzaktan çalışma sürecinde iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda çalışanını bilgilendirmek, gerekli eğitimi vermek, sağlık gözetimini sağlamak ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlü olacak.

*Tehlikeli kimyasal madde ve radyoaktif maddelerle çalışma, bu maddelerin işlenmesi veya söz konusu maddelerin atıkları ile çalışma, biyolojik etkenlere maruz kalma riski bulunan çalışma işlemlerini içeren işlerde uzaktan çalışma yapılamayacak.

*Ayrıca, milli güvenlik açısından stratejik önemi haiz işlerde, ilgili kamu kurum ve kuruluşlarınca uzaktan çalışma yapılıp yapılmayacağına karar verilecek.

Tek taraflı karar olur mu?

Yasadaki değişikliğe baktığımızda işçi ile işverenin mutabakatı sonrasında yapılacak sözleşme ile uzaktan çalışma yapılacağı anlaşılıyor. Ancak bunun bir istisnası da bulunuyor. Yine aynı yönetmelikte işçinin tek taraflı olarak uzaktan çalışma talep edebileceği de belirtiliyor. Buna göre işçinin, uzaktan çalışma yapma talebi ile ilgili hususlar şöyle belirleniyor:

a) Talep yazılı olarak yapılır. 

b) Talep iş yerinde belirlenen usul doğrultusunda işverence değerlendirilir.

c) Talep değerlendirilirken, işin ve işçinin niteliği gereği uzaktan çalışmaya uygunluğu ile işverence belirlenecek diğer kıstaslar kullanılır.

d) Talebe ilişkin değerlendirme sonucunun otuz gün içinde işçiye talebin yapıldığı usulle bildirilmesi esastır.

e) Talebin kabul edilmesi hâlinde sözleşme yapılır.

f) Uzaktan çalışmaya geçen işçi, ikinci fıkrada belirtilen usulle tekrar iş yerinde çalışma talebinde bulunabilir. İşveren, söz konusu talebi öncelikli olarak değerlendirir.

Bu noktada işverenin tek taraflı olarak uzaktan çalışma kararı alabilmesinin de istisnası yönetmelikte yer aldı. Yönetmelikteki ilgili kısım ise şöyle: “Uzaktan çalışmanın mevzuatta belirtilen zorlayıcı nedenlerle iş yerinin tamamında veya bir bölümünde uygulanacak olması hâlinde uzaktan çalışmaya geçiş için işçinin talebi veya onayı aranmaz.”

Öyle görünüyor ki, uzaktan çalışma sistemini uzun yıllar gündemimizde tutmaya devam edeceğiz. 

Faruk Erdem