1- Giriş

Bütçe; devletlerin, kuruluşların, ailelerin ve bireylerin ileriye dönük belli bir döneme ait gerçekleşmesi öngörülen gelir ve giderlerinin sayısal ifadesidir.

Bizi öncelikle ilgilendiren işletme bütçeleri olduğu için sahayı biraz daraltalım ve aynı zamanda, işletme faaliyetlerinin tüm yönlerini kapsayan bir yönetim raporu olduğunu da ilave edelim. Şirketler yaptıkları ticari faaliyetleri programlamak ve takip etmek zorundadırlar. Bu bakımdan gelecek bir dönem için (genelde 1 yıl) hazırlanmış yol haritası olarak da görülebilir.

2- Bütçeleme ilkeleri

Bütçe planlaması bir diğer adıyla bütçeleme, şirketlerin tüm bölümlerini kapsayan gelecek hedefleri ve bu hedeflere yönelik faaliyetleri için yaptığı finansal planlama sürecidir. Faaliyetlere, birimlere ve daha pek çok etkene bağlı olarak gelir bütçesi, gider bütçesi, faaliyet bütçesi gibi çeşitli bütçe türleri bulunur. Şirketler bütçe planlaması ile gider ve gelirleri hakkında daha detaylı bilgiye ulaşabilir ve ihtiyaçlarına daha uygun ve etkili bir bütçe hazırlayabilir. (https://www.gtech.com.tr/butce-planlama-nedir-sirketler-icin-onemi-nedir/)

Şirketler bütçe planlamalarını yaparken belirli sistemlere başvurur. Bu sistemler, şirketlerin bütçe planlama ve belirleme süreçlerini daha etkili bir şekilde yürütmelerini sağlar. İşletmelerin hazırladıkları bütçe türlerini aşağıda maddeler hâlinde özetleyebiliriz:

·      Gelir bütçeleri ve gider bütçeleri, konularına göre bütçeler olarak tanımlanır.

·      Proje bütçeleri ve dönemsel bütçeler, durumu ele alışlarına göre bütçe türleri olarak tanımlanır.

·      Faaliyet bütçeleri ve program bütçeleri, hedeflere göre bütçelerdir.

·      Satış bütçesi ve satış giderleri bütçesi, pazarlama çalışmalarına yönelik bütçelerdir.

·      Hammadde bütçesi, genel üretim giderleri bütçesi ve işçilik bütçesi, üretim çalışmalarına yönelik bütçelerdir.

·      Finansman bütçesi, nakit bütçesi ve yatırım bütçesi, finansal etkinliklere ilişkin bütçelerdir.

·      Durağan bütçe ve esnek bütçe, teknik yapıları açısından bütçelerdir.

·      Geleneksel bütçe ve sıfır tabanlı bütçe, başlangıç rakamlarına göre bütçelerdir. Genel bütçe ve bölüm bütçesi, kapsam açısından bütçelerdir.

2- İşletmelerde bütçelerin önemi

Planlamanın araçlarından biri olan bütçe, her yapıdaki firma için olmazsa olmaz niteliktedir. Bütçelerin amacına ulaşabilmesi için, şirket içerisindeki koordinasyonun ve bütçe kontrolünün etkin biçimde yerine getirilmesi önemlidir.

Her yılın sonuna doğru, birçok firma, bir sonraki yıl veya yılların bütçe hazırlıkları ile uğraşmaktadır. İşletmeler bütçeyi, yalnızca gelecek yıllara ilişkin gelir ve gider kalemlerinin birer tahmini olarak görmemeliler. Bütçenin uygulanması ve kontrolü, en az bütçenin hazırlanması kadar önemli ve özen gerektiren süreçlerdir.

Doğru işleyen bir bütçeleme süreci, firmaya şu faydaları sağlayacaktır:

·      Üst yönetimin karar alma sürecini kolaylaştırır.

·      Faaliyetlerin etkin bir biçimde denetimini sağlar.

·      Tüm birimlerin ortak bir hedefte amaç birliği sağlamalarına yardımcı olur.

·      İç denetim sürecine katkı sağlar.

·      İleriye dönük ve çok yönlü düşünme gereğini doğurur.

·      İşletmenin günlük operasyonlarından uzaklaşıp geniş bir açıdan işletmeye bakılmasını sağlar.

Firmaların yapısına göre farklı bütçeleme teknikleri mevcuttur. Fakat başarılı bir bütçe çalışması, ancak tüm birimlerin sürece dahil edilebilmesiyle ortaya çıkacaktır. Tüm birimler tarafından ayrı ayrı hazırlanacak olan detaylı bütçelerin, firma içerisinde oluşturulacak bir bütçe komisyonu tarafından sorgulanması ve onaylanması önemlidir. Bu sayede birimlerin, bütçe komisyonunun sorgulamalarına ve itirazlarına karşı; bilimsel ve veriye dayanan açıklamalar sunmaları gerekecektir.  Onaylanmış olan birim bütçeleri, birleştirilip konsolide hâle getirildikten sonra, bütçenin takibi ve kontrolü sağlanmalıdır.

Zaman ilerledikçe, öngörüler ile gerçekleşen tutarlar mutlaka karşılaştırılmalı ve raporlanmalıdır. Gerçekleşen verilerin doğru biçimde ve bütçe formatına yakın şekilde alınabilmesi, iyi işleyen bir muhasebe sistemi ile mümkün olacaktır. Firmalarda kullanılmakta olan entegre programlar sayesinde bu süreç daha da kolaylaşmaktadır.

Bütçede gerçekleşen sapmalar üzerinde mutlaka değerlendirme toplantıları yapılmalı ve sonuçlar analiz edilmelidir. Dayanaklar, veriler ve açıklamalar tekrar gözden geçirilmeli ve bir sonraki bütçe çalışmaları için dikkate alınmalıdır. Bütçenin ilk ve son aşaması olan, öngörülerin yapılması ve sonuçların değerlendirilmesi noktaları, çok iyi organize edilmelidir.

(https://srmconsulting.com/isletmelerde-butce-ve-onemi/#:)

Kaynakça:

1)      https://www.gtech.com.tr/butce-planlama-nedir-sirketler-icin-onemi-nedir/

Erişim Tarihi: 11.02.2022

2)      https://srmconsulting.com/isletmelerde-butce-ve-onemi/#:

Erişim Tarihi: 13.02.2022

Dr. A. Engin Ergüden