7524 sayılı Vergi Kanunları ile bazı kanunlarda ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, 02.08.2024 tarih ve 32620 sayılı Resmî Gazete’de yayınlanmıştır. Bu kanunla ile ticari ve serbest meslek erbabı gelir vergisi mükellefleri ile kurumlar vergisi mükellefleri için yeni bir vergi güvenlik müessesesi getirilmiştir. Adı geçen 7524 sayılı Kanun’un 3. maddesi ile Gelir Vergisi Kanunu’nun (GVK) mülga 69. maddesi yeniden düzenlenmiştir. Yeniden düzenlenen 69. maddenin başlığı “Ticari ve mesleki kazançlarda günlük hasılat tespiti ve gelir vergisi matrahının belirlenmesi” şeklinde olmuştur. Düzenlemenin ana hatları aşağıdaki şekildedir.

Ticari veya mesleki faaliyetleri nedeniyle gelir vergisi mükellefi olanlar ile kurumlar vergisi mükellefleri nezdinde Vergi Usul Kanununun (VUK) 127. maddesi kapsamında günlük hasılat tutarlarını tespit etmek amacıyla yoklama yapılabilecektir. Hasılat tespiti amacıyla yapılacak yoklama sayısı bir ayda üçten, bir takvim yılında 12’den az olmayacaktır.

Yoklama işlemi VUK’un 127-133. maddelerine göre vergi idaresi tarafından yapılacaktır. Yoklamanın amacı mükellefleri ve mükellefiyetle ilgili maddi olayları, kayıtları ve mevzuları araştırmak ve tespit etmektir.

Yoklama işlemi beş farklı memur grubu tarafında yapılabilecektir. Bunlar, (1) vergi dairesi müdürleri, (2) yoklama memurları, (3) yetkili makamlar tarafından yoklama işi ile görevlendirilenler, (4) vergi incelemesine yetkili olanlar ve (5) gelir uzmanları şeklindedir.

Yoklama ile ilgili temel esaslar şu şekildedir. Yoklama yapanların elinde yoklama yetkilerini gösteren fotoğraflı resmi bir vesika bulundururlar. Bu vesikayı, kendilerinden sorulmasa bile nezdinde yoklama yapılan kimseye gösterirler. Yoklama her zaman yapılabilir. Yoklamanın ne zaman yapılacağı ilgiliye haber verilmez. Yoklama neticeleri tutanak mahiyetinde olan "yoklama fişine" geçirilir. Bu fişler yoklama yerinde iki nüsha tanzim olunarak tarihlenir, bulunursa nezdinde yoklama yapılana veya yetkili adamına imza ettirilir; bunlar bulunmaz veya imzadan çekinirlerse keyfiyet fişe yazılır ve yoklama fişi polis, jandarma, muhtar ve ihtiyar meclisi üyelerinden birine imzalatılır. Yoklama fişlerinin birinci nüshası yoklaması yapılan şahıs veya yetkiliye bırakılır. Bunlar bulunmazsa bilinen adresine 7 gün içinde posta ile gönderilir. Yoklama fişlerinin ikinci nüshaları vergi dairesine tevdi olunur.

Bir ayda üçten, bir yılda 12’den az olmayacak şekilde vergi idaresince yapılan yoklamalar sonucu tespit edilen günlük hasılat tutarları ortalamasından hareketle aylık hasılat tutarı hesaplanacaktır. Bu şekilde tespit edilen aylık hasılat tutarlarının toplamı, tespit yapılan ay sayısına bölünmek suretiyle aylık ortalama hasılat tutarı belirlenecektir. Aylık ortalama hasılat tutarı, faaliyette bulunulan ay sayısı ile çarpmak suretiyle mükelleflerin ilgili takvim yılı hasılatları tespit edilecektir.

Tespit edilen hasılat tutarları mükelleflerin türüne göre belirlenecek ciro rakamları ile mukayese edilecektir. Tespit edilen hasılat, bilanço esasına göre defter tutanlar için ilgili takvim yılına ait gelir tablosunda yer alan brüt satış tutarı mukayese edilecektir. Bu mukayese işletme hesabı esasına göre defter tutanlar için ilgili takvim yılına ait işletme hesap özetinde yer alan dönem içinde elde edilen hasılat tutarı ile yapılacaktır. Serbest meslek kazanç defteri tutanlar için ilgili takvim yılına ait serbest meslek kazanç bildiriminde yer alan gayrisafi hasılat tutarı mukayesede kullanılacaktır.

Tespit edilen hasılat ile yukarıda belirtilen mükellef grupları itibarıyla yapılan mukayese sonucu bulunacak aradaki fark %20’den fazla ise bu durumdaki mükellefler riskli mükellef kabul edilecektir. Riskli mükellefler VUK’un 370. maddesi kapsamında izaha davet edilecektir. İzahı kabul edilen mükelleflere herhangi bir işlem yapılmayacaktır.

Mükelleflerce yapılan izahın yeterli bulunmaması hâlinde, değerlendirme sonucunu içeren yazının tebliğ edildiği tarihten itibaren 30 gün içerisinde mükelleften bazı şartları yerine getirmesi istenir. Bu şartlar: (1) Hiç verilmemiş olan vergi beyannamelerinin verilmesi, (2) eksik veya yanlış yapılan vergi beyanının tamamlanması veya düzeltilmesi ve (3) ödeme süresi geçmiş bulunan vergilerin, ödemenin geciktiği her ay ve kesri için, 6183 sayılı Kanun’un 51. maddesinde belirtilen nispette uygulanacak gecikme zammı oranında bir zamla aynı sürede ödenmesi şeklindedir. Şartları yerine getiren mükelleflere vergi ziyaı cezası, ziyaa uğratılan vergi üzerinden %20 oranında kesilecektir. Vergi ziyaı cezasının %80’inden vazgeçilecektir.

Hasılat tespiti verginin VUK’un “Kaçakçılık Suçları ve Cezaları” ve cezaları başlıklı 359. maddesinde yer alan fiillerle ziyaa uğratılmış olabileceğine ilişkin ise olması hâlinde bu kapsamdaki mükellefler izaha davet edilmeyecektir. Bu durumda idare doğrudan tarhiyat yoluna başvuracaktır. Mükellef nezdinde vergi kaçakçılığı suçundan dolayı ceza soruşturması yapılacaktır.

“Günlük Hasılat Tespiti” uygulaması bir vergi güvenlik müessesi olarak kabul edilmiştir. Mükelleflere ilave yükümlülükler ve tarhiyatlar getirecektir. Uygulamasına 01.01.2025 tarihinden itibaren geçilecektir.

Dr. Hüseyin Işık
15.08.2024