Hazine ve Maliye Bakanlığı, 572 ve 575 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğlerini 18/10/2024 ve 30.11.2024 tarihli Resmî Gazete’de yayımlamıştır. Bu tebliğler 459 No.lu Tebliği değiştirmiştir. Böylelikle tahsilat ve ödemelerde yaklaşık on yıllık süre boyunca devam eden uygulama yeni hâl almıştır. Yeni dönemin en önemli özelliği mükellef olmayanlar ile nihai tüketicilere tahsilat ve ödemelerini belgelendirme (tevsik) yükümlülüğü getirilmiştir.

Bilindiği üzere Gelir Vergisi ve Kurumlar Vergisi bakımından mükellef kapsamına birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, serbest meslek erbabı, defter tutan çiftçiler, kazancı basit usulde tespit edilenler ve vergiden muaf esnaf girmektedir.

Yeni dönemde yukarıda sayılan mükelleflerin yanında mükellef olmayanlara ve nihai tüketicilere 30.000 TL’yi aşan her türlü tahsilat ve ödemelerini bankalar, ödeme kuruluşları ve PTT (Posta ve Telgraf Teşkilatı Anonim Şirketi) vasıtasıyla yapmak ve belgelendirmek zorunluluğu getirilmiştir. Burada geçen banka ve PPT bilinen finansal işletmelerdir. Ödeme kuruluşu kavramının izah edilmesi gerekir. Ödeme kuruluşu, 29/6/2013 tarihli ve 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun kapsamında yetkilendirilmiş kuruluşları ifade etmektedir.

Her türlü ödeme ve tahsilat kavramı içine girebilecek işlemlere şunlar örnek verilebilir. (1) Her türlü mal teslimi veya hizmet ifasına ilişkin tahsilat ve ödemeler, (2) Avans, depozito, pey akçesi gibi suretlerle yapılacak tahsilat ve ödemeler, (3) İşletmelerin kendi ortakları ve/veya diğer gerçek ve tüzel kişilerle yaptığı her türlü tahsilat ve ödemeler.

Tevsik zorunluluğu getirilen en az 30.000 lira tutarının hesabında aynı günde aynı kişi veya kurumlarla yapılan işlemlerin toplam tutarı dikkate alınacaktır. Gün içinde her biri işlem bazında belirlenen haddin altında kalsa bile, aştığı işlemden itibaren işleme konu tahsilat ve ödemeler aracı finansal kurumlar aracılığıyla yapılması zorunludur.

Bedelin farklı tarihlerde kısım kısım ödenmesinde 30.000 liralık tutarın hesabında işlemin toplam tutarı dikkate alınacaktır. Yani taksitli işlemlerde toplam tutar 30.000 lirayı aşması hâlinde, her bir tahsilat ve ödeme finansal kurumlar kanalıyla gerçekleştirilecektir.

Kapsama dâhil olmayan tahsilat ve ödemeler tebliğde sayılmıştır. Bunlara aşağıda özet olarak yer verilmiştir.

1. Merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri ile bunlara ait döner sermaye işletmelerinin işlemlerine konu tahsilat ve ödemeler,

2. Sermaye Piyasası Kanunu’nda tanımlanan sermaye piyasası aracı kurumlarında yapılan işlemlere konu tahsilat ve ödemeler,

3. Yetkili döviz müesseselerinin yapacakları döviz alım satım işlemlerine ilişkin tahsilat ve ödemeler,

4. Tapu sicil müdürlüklerinde gerçekleştirilen işlemler karşılığında yapılan tahsilat ve ödemeler,

5. Noterlerde gerçekleştirilen işlemler karşılığında yapılan tahsilat ve ödemeler,

6. Kamu kurum, kuruluş ve müesseseleri tarafından yapılan ihale işlemlerinde yatırılması gereken teminat tutarlarına ilişkin tahsilat ve ödemeler,

7. Kıymetli Madenler Piyasasında işlem yapma yetkisi verilenlerin faaliyet konuları kapsamında yapacakları işlemlere ilişkin tahsilat ve ödemeler,

8. Gerçek usulde vergiye tabi olmayan çiftçiler tarafından toptancı hallerinde yapılan satışlara ilişkin tahsilat ve ödemeler,

9. Gerçek usulde vergiye tabi olmayan çiftçilere ait ürünlerin ticaret borsalarına tescil ettirilerek gerçekleşen satışlarına ilişkin tahsilat ve ödemeler,

10. Yabancılar ve/veya Türkiye mukimi olmayan gerçek kişilerle yapılacak işlemlere ilişkin tahsilat ve ödemeler.

Tevsik zorunluluğuna uyulmaması hâlinde özel usulsüzlük cezası öngörülmüştür. Özel usulsüzlük cezası tahsilat yapan ve ödemeyi gerçekleştiren kişilere ayrı ayrı uygulanacaktır. Ceza her bir ödeme ve tahsilat için ayrı ayrı hesaplanacaktır. Ceza miktarı tevsik edilmesi gereken meblağın %10 nispetindedir. Asgari ve azami ceza miktarları bulunmaktadır. Asgari ceza miktarı ödeme ve tahsilat işlemine taraf olanların mükellef olup olmaması ve mükellef olanların mükellefiyet türlerine göre belirlenmiştir. En az ceza tutarları (1) birinci sınıf tüccarlar ile serbest meslek erbabı hakkında 20.000 Türk lirası, (2) İkinci sınıf tüccarlar, defter tutan çiftçiler ile kazancı basit usulde tespit edilenler hakkında 10.000 Türk lirası, (3) bu iki grubun dışında kalanlar hakkında 5.000 Türk lirası şeklinde belirlenmiştir. Azami ceza miktarı ise bir takvim yılında 20 milyon Türk lirası şeklinde tespit edilmiştir.

Tevsik zorunluluğuna aykırı bir şekilde ödeme yapanların durumu, ödemeyi takip eden beş iş günü içerisinde kendiliğinden idareye bildirmesi hâlinde, ödemede bulunan adına özel usulsüzlük cezası kesilmeyecektir.

Tevsik yükümlülüğünün yerine getirilmemesi nedeni ile adına ceza kesilenler, 213 sayılı Kanun’un 376’ncı maddesinde yer alan cezalarda indirim veya aynı Kanunun “Uzlaşma” hükümlerden faydalanabileceklerdir.

Mükelleflere, mükellef olmayanlara ve nihai tüketicilere 30.000 lirayı aşan her türlü ödeme ve tahsilatlarının banka, ödeme kuruluşu veya PTT aracılığıyla yapılması zorunluluğu getirilmiştir. Bu zorunluluğa uyulmaması hâlinde her bir işlem itibariyle hem ödemeyi gerçekleştirene hem de tahsilatı yapana özel usulsüzlük cezası öngörülmüştür. Özellikle nihai tüketiciler olmak üzere vatandaşların yeni dönemde daha titiz olmalarında fayda vardır.

Dr. Hüseyin Işık
22.11.2024