Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de kayıt dışı ekonominin varlığı bilinen bir gerçektir. Avrupa ülkeleri ortalaması %20 iken kayıt dışı ekonominin GSYH içindeki payı ülkemizde %30’lar civarındadır.
Kayıt dışılık, ülke ekonomisi üzerinde olumsuz etkiler yaratmakta olup küçültülmesi orta ve uzun dönemde ekonomik istikrar, gelir dağılımı ve istihdam gibi birçok makroekonomik unsurun iyileşmesini, ekonomide verimlilik düzeyinin ve rekabet gücünün yükselmesini, kamu gelirlerinin artmasını sağlar.
Ülkemizdeki kayıt dışı ekonominin öncelikle küçültülmesi nihai olarak da ortadan kaldırılması için bugüne kadar başta Maliye Bakanlığı olmak üzere devletin ilgili kurumlarınca çeşitli önlemler alınarak uygulamaya konulmuştur.
Son olarak da, 2015 yılı başında, Onuncu Kalkınma Planı kapsamında Gelir İdaresi Başkanlığı eşgüdümünde hazırlanan “Kayıt Dışı Ekonominin Azaltılması Programı Eylem Planı” açıklanmıştır. Eylem planı kapsamında yapılacaklar 5 ana başlık altında toplanmıştır. Eylem planına göre kayıt dışı ekonominin azaltılması için:
-
Kayıt dışı ekonominin boyutu belirlenerek, ekonomi üzerindeki etkilerinin analizi yapılacak bu bağlamda özellikle kayıt dışı istihdamın önlenmesi konusunda işveren ve işçi sendikalarının ve diğer ilgili sivil toplum örgütlerinin katılımıyla çözüm önerileri geliştirilecektir,
-
Vergiye gönüllü uyumun teşvik edilmesi ve uyum seviyesinin yükseltilebilmesi için çalışmalar yapılacak, bu kapsamda mükelleflerin vergiye uyum düzeyleri risk odaklı yöntemlerle ölçülecek ve uyum düzeyi düşük mükelleflere yönelik tedbirler geliştirilecek, uyum düzeyi yüksek mükellefler nezdinde ise pozitif mekanizmalar tesis edilmek suretiyle gönüllü uyum teşvik edilecektir,
-
Denetim kapasitesi güçlendirilecek ve ilgili mevzuat gözden geçirilerek, turizm, sağlık, inşaat ve e-ticaret sektörlerindeki kayıt dışılığın önlenmesine, kayıt dışı fikir ve sanat eserlerinin sistem içine alınmasına, Petrol ve LPG piyasalarının etkili biçimde denetimine, gümrük idarelerinin kayıt dışılıkla mücadelede etkinliğinin ve verimliliğinin artırılmasına, ödeme işlemlerinde banka kartları ve benzeri ödeme araçlarının kullanımının özendirilmesine, daha etkili denetim uygulamalarına geçilmesine, vergi kanunlarında ve gümrük mevzuatında yer alan ceza hükümlerinin gözden geçirilmesine yönelik çalışmalar yapılacaktır,
-
Eğitici ve kapsayıcı yöntemlerle toplumun tüm kesimlerinde farkındalığın artırılması için kayıt dışılıkla mücadelede toplumun ilgili kesimlerinin katılımı sağlanarak, farkındalık ve bilinç artırma çalışmaları yapılacaktır,
-
Kurumlar arası veri paylaşımının geliştirilmesi ve uygulamada ortaya çıkan sorunların giderilmesi için kurumlar arası veri paylaşımının önündeki hukukî ve teknik sorunlar tespit edilecek ve ilgili kurumlar bünyesinde tutulan verilerin çapraz kontrollere de imkân verecek şekilde paylaşımına yönelik çözüm önerileri geliştirilecektir.
Ekonomideki kayıt dışılığın azaltılabilmesi için yukarıda belirtilen çalışmalar yanında ilgili tüm kurumlar arasında koordineli bir işbirliğinin gerçekleştirilmesi, bir takip sisteminin kurularak gerekli önlemlerin zamanında alınması, özellikle kamuoyunun bilinçlendirilmesi çalışmalarının ciddi ve sürekli biçimde devam ettirilmesi şart olup eylem planının başarıya ulaşması ülkemizin uzun vadeli ekonomik ve sosyal gelişimine büyük katkı sağlayacaktır.
Tamer Aksoy