Vergi incelemelerinin nerede yapılacağı konusunda 7338 sayılı Kanun ile önemli değişiklik yapılmıştır. Değişiklikten önce incelemelerin esas olarak mükellefin iş yerinde yapılacağı esası geçerli iken yeni durumda incelemelerin dairede yapılması esası benimsenmiştir. Bu makalemizde vergi incelemelerinin yapılacağı yer konusu tarihi yönü de dikkate alınarak açıklanacaktır.

Türk Vergi Sistemi’nin temellerinin 1945-1950 yılları arasında atıldığı kabul edilir. O günden bugüne Türkiye’de iki Vergi Usul Kanunu yürürlükte olmuştur. İlki 5432 sayılı Vergi Usul Kanunu’dur. Bu ilk kanun, 07.06.1949 tarihinde kabul edilmiş ve 15.06.1949 tarih ve 7233 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır. İlk kanun on yıldan biraz fazla yürürlükte kalmış ve 213 sayılı Vergi Usul Kanunu ile yürürlükten kaldırılmıştır. İkincisi olan 213 sayılı Kanun 04.01.1961 tarihinde kabul edilmiş ve 10.01.1961 tarih ve 10703 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır. 213 sayılı Kanun önceki kanunun on yıllık uygulamasında yaşanan eksiklikleri ve noksanlıkları gidermeye yönelik olarak hazırlanmıştır. İlk kanundaki birçok düzenleme aynen korunmuştur.

Her iki kanunda vergi incelemelerinin nerede yapılacağı aynı ifadelerle yer almıştır. Sadece madde başlığında farklılık vardır. Konu 5432 sayılı Kanun’un 129’uncu maddesinde “Yerinde İnceleme” başlığını taşımaktadır. 213 sayılı Kanun’un 139’uncu maddesinin başlığı ise “İncelemenin Yapılacağı Yer” başlığını taşımaktadır. Madde başlıklarındaki bu farklılık dışında maddelerin lafzı bire bir aynıdır. Aynı şekilde kaleme alınmıştır. İlk Vergi Usul Kanunu yaklaşık 10 yıl yürürlükte kalmıştır. İkincisi ise 60 yıldır yürürlüktedir. Toplarsak 70 yıldır Vergi Usul Kanunumuz vardır. Ülkemizde bu 70 yıllık sürede vergi incelemelerin nerede yapılacağı konusu aşağıdaki tablonun ilk sütunundaki gibi düzenlenmiştir. Ancak 7338 sayılı Vergi Usul Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun 14.10.2021 tarihinde kabul edilmiş ve 26.10.2021 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanmıştır. Bu kanunun 17’nci maddesi ile Vergi Usul Kanunu’nun konumuzla ilgili 139’uncu maddesi değiştirilmiştir. Maddenin yeni hâli aynı tablonun ikinci sütununda yer almaktadır. Maddenin yeni hâli 01.07.2022 tarihinden itibaren yürürlüğe girecektir.

Yukarıdaki iki maddeye baktığımızda en dikkate çekici husus, eski düzenlemede incelemelerin mükellefin iş yerinde yapılması esası benimsenirken yeni durumda dairede yapılması esasına geçilmesidir.

Eskiden incelemenin yapılacağı yeri belirleme hakkı mükellefe aitti. Yeni hâlinde bunu belirleme hakkı vergi inceleme elemanına geçmiştir. Eskiden mükellef ve vergi sorumlusunun rızası alınarak incelemeler dairede yapılırken yeni durumda böyle bir rızaya gerek kalmadan dairede yapılacaktır. Bu durumda mükellefin haklarında bir gerileme söz konusudur. Kanun koyucu, mükellef haklarındaki bu gerilemenin farkındadır. Gerilemenin telafisi bakımından mükellef ve vergi sorumlusunun talep etmesi ve iş yerinin müsait olması hâlinde incelemenin iş yerinde de yapılabileceği hükmü getirilmiştir.

Neden böyle bir düzenleme yapıldığını anlamak için 7338 sayılı Kanun’un genel ve madde gerekçesine bakmakta fayda bulunmaktadır.

Kanun teklifinin genel ve madde gerekçesinde, ekonomik ve ticari hayatta yaşanan gelişmelere bağlı olarak iş yeri kavramında meydana gelen değişiklikler, elektronik defter kullanan mükellef sayısındaki artış, verilerin dijital ortamda depolanması ve sunulmasına ilişkin imkânların artması, vergi incelemesine ilişkin süreçlerin dijital ortamlar üzerinden yapılabilmesi, incelemenin daha çok teknolojik ekipmanlar kullanılarak yapılması gibi nedenlerle incelemelerin uzaktan yapılabileceği belirtilmiştir. Dijital teknolojide yaşanan bu gelişmeler dikkate alınarak incelemenin esas itibarıyla vergi incelemesine yetkili olanların dairelerinde yapılması, mükellefin ve vergi sorumlusunun talep etmesi ve iş yerinin müsait olması durumunda iş yerinde yapılması esasının benimsendiği gerekçede yer almıştır.

Vergi incelemelerinin mükellefin iş yerinde yapılması esasından inceleme memurunun dairesinde yapılması esasına geçilmesi, dijital teknolojide yaşanan gelişmelerin bir sonucudur. Mükellefin haklarının geriletilmesi amacını gütmemekte; zorunluktan kaynaklanmaktadır. Dijitalleşmedeki gelişmeler sonucu 70 yıllık uygulama değişikliğe uğramıştır.

Yeni uygulamaya gelecek yılın ortasında geçilecektir. Bu süre içinde mükelleflerin bakanlığın çıkaracağı yönetmeliği tetkik etmeleri ve bir vergi incelemesine alınmaları durumunda bunun devlet dairesi yerine kendi iş yerlerinde yapılması için iş yerlerini müsait kılmaları ve inceleme esnasında talep etmeleri gerekecektir.

Dr. Hüseyin Işık